Ένα από τα ερωτήματα που απασχολούν τους ερευνητές του λαϊκού μας τραγουδιού, είναι το πότε εμφανίστηκε το πρώτο μπουζούκι όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Δηλαδή πότε αντικαταστάθηκαν οι μπερντέδες από τα μεταλλικά τάστα και δημιουργήθηκε το όργανο με τη συγκερασμένη κλίμακα που πρωταγωνιστεί για πολλές δεκαετίες στην λαϊκή μας μουσική. Ένα άλλο ερώτημα είναι το πότε εμφανίστηκε το πρώτο τετράχορδο μπουζούκι.

Γνωρίζουμε βέβαια ότι τετράχορδα μπουζούκια κυκλοφορούσαν το πρώτο μισό του του 20ου αιώνα με διάφορες μορφές. Και βεβαίως γνωρίζουμε ότι αυτός που στην ουσία καθιέρωσε το τετράχορδο μπουζούκι με την σημερινή του μορφή, ήταν ο Μανώλης Χιώτης στα μέσα της δεκαετίας του ΄50. Η μεγάλη επίδραση του Μ. Χιώτη στην «τεχνολογία» του μπουζουκιού, αφορούσε κυρίως στο νέο κούρδισμα που πρότεινε, που σήμερα πλέον χρησιμοποιείται από όλους.

Υπάρχουν κάποιοι που θεωρούν ότι στην εξέλιξη του μπουζουκιού, καθοριστικό ρόλο έπαιξε ο Αναστάσιος Σταθόπουλος (για παράδειγμα ο Γιάννης Κουκουρίγκος που το υποστήριξε σε συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στην Καστοριά το 2002). Ο Α. Σταθόπουλος γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα είχε μεγάλα εργαστήρια στην Αθήνα και στη Σμύρνη και λόγω των διώξεων από τους Τούρκους, τελικά το 1903 μετακόμισε στην Αμερική, απ΄όπου στη συνέχεια ξεκίνησε (με την μεγαλύτερη συμβολή του γυιού του Επαμεινώντα) η μεγάλη εταιρεία κατασκευής μουσικών οργάνων Epiphone (σε επόμενο άρθρο θα γράψουμε μια σύντομη ιστορία της οικογένειας Σταθόπουλου).

Κατά καιρούς εμφανίζονται μπουζούκια του Α. Σταθόπουλου ακόμα και στις μικρές αγγελίες. Προσωπικά πριν από μερικούς μήνες είδα από κοντά μπουζούκι του Α. Σταθόπουλου κατασκευής 1910 και το έχω φωτογραφήσει. Έτσι η συλλογή μου έχει αυτή τη στιγμή φωτογραφίες από τέσσερα διαφορετικά μπουζούκια του Αναστάσιου.

Πρίν αρκετούς μήνες είχα ανακαλύψει ότι κάποιο αμερικάνικο μουσείο μουσικών οργάνων (National Music Museum) είχε στην κατοχή του τετράχορδο μπουζούκι του Αναστάσιου Σταθόπουλου κατασκευής 1911. Στο site του Μουσείου όμως δεν υπήρχαν φωτογραφίες του οργάνου.

Μετά από αρκετό καιρό ξαναεπισκέφθηκα το site και … χωρίς να το περιμένω, διαπίστωσα ότι έχουν ανεβάσει επιτέλους τις πολυαναμενόμενες φωτογραφίες. Ένοιωσα μεγάλη χαρά, δεδομένου ότι οι φωτογραφίες πράγματι αξίζουν τον κόπο. Πρόκειται για ένα μπουζούκι του Α. Σταθόπουλου πανέμορφο. Με 19 ντούγες (εναλλασσόμενες ξανθές και σκούρες, μάλλον κελεμπέκι και παλίσανδρος), την γνωστή σκαλιστή ροζέτα στην τρύπα που υπάρχει σε όλα τα μπουζούκια του Σταθόπουλου και διακοσμητικά πάρα πολύ όμορφα και περίτεχνα. Ολόκληρο το όργανο είναι κατά την άποψή μου έργο τέχνης. Βέβαια το κειμενάκι του μουσείου κάτω από το όργανο είναι κατά την άποψή μου λίγο «αμερικάνικο», αλλά ας μην μείνουμε προς το παρόν σε αυτό ή ας μιλήσουν πιό ειδικοί από μένα.

Θέλω να μοιραστώ μαζί σας μερικές σκέψεις και ίσως να προκαλέσω και τα δικά σας σχόλια.Με την πρώτη ματιά το παλαιό αυτό μπουζούκι του Α. Σταθόπουλου είναι ξεκάθαρα τετράχορδο !!!!!. Είχαμε ξαναδεί μπουζούκι του Σταθόπουλου που δεν ήταν τρίχορδο. Για παράδειγμα πέρυσι σε πλειστηριασμό στο eBay κάποιος πουλούσε μπουζούκι του Σταθόπουλου που είχε μάλλον 9 (εννέα) χορδές. Από τις φωτογραφίες φαινόταν ότι η μουργκάνα είχε τρείς χορδές και υπήρχαν και άλλα τρία ζεύγη χορδών. Αλλά νομίζω ότι είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε καθαρό τετράχορδο μπουζούκι κατασκευασμένο το 1911, που να είναι τόσο όμοιο με τα σημερινά τετράχορδα μπουζούκια.

Είναι όμως έτσι; Ιδού λοιπόν μερικές από τις φωτογραφίες όπως δημοσιεύονται στο site του (National Music Museum).

Φωτογραφία του μπουζουκιού

Η Πίσω όψη

Το καπάκι

Τα κλειδιά

Ό καβαλάρης

Η χορδιέρα

Πέρα από το χάζι που κάνει κανείς σε ένα τόσο όμορφο όργανο, νομίζω ότι θα πρέπει να παρατηρήσουμε τα εξής:

1) Ο καβαλάρης έχει υποστεί μετατροπές. Φαίνονται καθαρα δύο εγκοπές στη μέση του (που δεν έχουν χορδές στη φωτογραφία). Άρα, η διάταξη των χορδών φαίνεται ότι δεν ήταν αρχικά αυτή που εμφανίζεται στη φωτογραφία. Λόγω της θέσης τους, θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ακόμα και ότι το μπουζούκι ήταν τρίχορδο και στην συνέχεια μετατράπηκε σε τετράχορδο, για κάποιο λόγο.

2) Η χορδιέρα δεν πρέπει να είναι η αυθεντική. Είναι προφανές ότι έχει αντικατασταθεί από άλλη (μικρότερη τουλάχιστον στο άκρο που φαίνεται στην παραπάνω φωτογραφία), μιας και φαίνονται οι τρύπες της αρχικής χορδιέρας που έχει αντικατασταθεί.

Έτσι λοιπόν για μένα δεν είναι απολύτως σίγουρο ότι ο Αναστάσιος Σταθόπουλος κατασκεύασε από την αρχή ένα τετράχορδο μπουζούκι. (Λέτε να έβαλε το χεράκι του και το Μουσείο στην προσπάθειά του να το συντηρήσει; Δύσκολο, αλλά όχι απίθανο).

Πάντως ότι και να ήταν αρχικά, το όργανο είναι πανέμορφο και δείχνει ότι ο μπαρμπα-Αναστάσιος ήταν μεγάλος τεχνίτης.