Το όνομα των αδελφών Παναγή (Γιώργος και Βασίλης) είναι από τα πιο γνωστά στον κόσμο της οργανοποιίας. Τη μεγαλύτερη φήμη τους την απέκτησαν μεταξύ 1950 και 1980, κυρίως ως κατασκευαστές κιθάρας (κλασικής και λαϊκής). Όμως, παρά την μεγάλη φήμη τους, στάθηκε σχεδόν αδύνατο να βρω έστω και το παραμικρό στοιχείο ή δημοσίευμα γι αυτούς. Ίσως είναι από τα χαρακτηριστικά της γενικότερης αδιαφορίας που υπάρχει για τον λαϊκό μας πολιτισμό και τους ανθρώπους του. Πολύ περισσότερο βέβαια δεν υπάρχουν στοιχεία για τον πατέρα τους, Πανηγύρη Παναγή που ήταν και αυτός οργανοποιός. Έτσι τα στοιχεία που δημοσιεύονται στο παρόν άρθρο, είναι αποτέλεσμα προσωπικής έρευνας, αναζήτησης και επαφών με τους απογόνους των αδελφών Παναγή (τους οποίους θα ήθελα να ευχαριστήσω και άλλη μια φορά δημοσίως). Από αυτή την άποψη είναι μοναδικά και είναι η πρώτη φορά που δημοσιεύονται.
Όλα ξεκίνησαν από την Μάκρη της Μ. Ασίας, όπου ο οργανοποιός Πανηγύρης Παναγής είχε το εργαστήριό του. Σύμφωνα με τους συγγενείς της οικογένειας Παναγή, στη Μικρά Ασία το όνομα Πανηγύρης ήταν συνώνυμο του Παναγιώτης. Ο Πανηγύρης Παναγής απέκτησε δύο παιδιά. Και τα δύο γεννήθηκαν στην Μ. Ασία. Ο πρώτος του γυιός ο Γιώργος, γεννήθηκε το 1911 (πέθανε το 1995) ενώ ο μικρότερος, ο Βασίλης, γεννήθηκε το 1914 (πέθανε το 1998).
Η οικογένεια Πανηγύρη Παναγή λίγα χρόνια αφότου ξεριζωμένη ήρθε στον Πειραιά. Μπροστά ο Πανηγύρης Παναγής με την γυναίκα του. Δεξιά πίσω τους, ο Γιώργος Παναγής και αριστερά με το σχολικό πηλίκιο ο Βασίλης Παναγής. (Η φωτογραφία έχει υποστεί επεξεργασία).
Με την προσφυγιά του 1922, ο Πανηγύρης Παναγής, με την οικογένειά του και τα ελάχιστα πράγματα που μπόρεσαν να πάρουν μαζί τους, αρχικά πέρασε στη Ρόδο όπου είχε κάποιους συγγενείς . Μάλιστα η σύζυγός του έραψε μέσα στα φουστάνια της μερικές λίρες και με αυτές επιβίωσαν τον πρώτο καιρό της προσφυγιάς.
Στη συνέχεια έφυγε από τη Ρόδο και εγκαταστάθηκε στον Πειραιά. Όπως γνωρίζουμε στον Πειραιά είχαν καταφύγει πάρα πολλοί από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922. Μεταξύ των προσφύγων και αρκετοί οργανοποιοί. Έτσι, στον Πειραιά συγκεντρώθηκαν αρκετά εργαστήρια κατασκευής μουσικών οργάνων, τα οποία ανήκαν τόσο σε Έλληνες, όσο και σε Αρμένηδες πρόσφυγες. Οι οργανοποιοί αυτοί, ήταν ήδη πολύ καλοί τεχνίτες πριν έλθουν στον Πειραιά. Η φήμη τους σιγά σιγά εξαπλώθηκε και η τέχνη τους έγινε γνωστή σε όλη την Ελλάδα.
Εκεί στον Πειραιά, μαζί με τους άλλους πρόσφυγες οργανοποιούς, ξανάστησε ο Πανηγύρης Παναγής από την αρχή το εργαστήρι του και άρχισε να κατασκευάζει τα όργανα που γνώριζε από την Μ. Ασία (λαούτα, κιθάρες, μαντολίνα κτλ). Για βοηθούς του είχε τα δυό του αγόρια, τον Γιώργο και τον Βασίλη, που βέβαια σιγά σιγά έμαθαν την τέχνη του πατέρα τους και την συνέχισαν με μεγάλη επιτυχία, μετά τον θάνατό του.
Παρακάτω δημοσιεύουμε μια μοναδική φωτογραφία, του εργαστηρίου του Πανηγύρη Παναγή στον Πειραιά. Σε αυτήν απεικονίζεται καθιστός μπροστά στο εργαστήρι του ο Πανηγύρης Παναγής με τον μικρό του γυιό Βασίλη, όρθιο δίπλα στην είσοδο του εργαστηρίου, στον αριθμό 121 κάποιας οδού του Πειραιά που δυστυχώς δεν γνωρίζουμε. Από την εκτίμηση της ηλικίας του Βασίλη όπως φαίνεται στη φωτογραφία, την ημερομηνία γέννησής του (1914), καθώς και κάποιες άλλες οικογενειακές αναμνήσεις, εκτιμούμε ότι η φωτογραφία το πιθανότερο είναι να τραβήχτηκε μεταξύ 1938 και 1939. Στην βιτρίνα του εργαστηρίου στην πάνω σειρά υπάρχουν τέσσερα μαντολίνα, ενώ στην στην κάτω σειρά δύο κιθάρες, και ένα λαούτο. Ένα ακόμα λαούτο υπάρχει ακουμπισμένο όρθιο μέσα στο εργαστήριο. Είναι φανερό ότι εκείνη την εποχή το εργαστήριο δεν ασχολείτο ακόμη με το μπουζούκι, παρόλο ότι το όργανο αυτό είχε αρχίσει να έχει μεγάλη απήχηση και άνοδο.
Το εργαστήριο του Πανηγύρη Παναγή στον Πειραιά. Ο Πανηγύρης καθιστός στην καρέκλα του ενώ όρθιος με την ποδιά, ο μικρός του γυιός Βασίλης. (Η φωτογραφία έχει υποστεί επεξεργασία).
Ο Πανηγύρης Παναγής σύμφωνα με πληροφορίες που μας έδωσαν παλαιοί οργανοποιοί, έφτιαχνε καταπληκτικά λαούτα. Αναδημοσιεύουμε παρακάτω, φωτογραφίες από ένα λαούτο κατασκευής Πανηγύρη Παναγή. Την αρχική δημοσίευση των φωτογραφιών αυτών έκανε πριν από μερικούς μήνες στο Ρεμπέτικο Φόρουμ, το μέλος του «Γιάννης Τ«. Ο Γιάννης είναι ερασιτέχνης (αλλά αρκετά έμπειρος πλέον) οργανοποιός στην περιοχή της Σπάρτης και το συγκεκριμένο όργανο του το πήγε κάποιος για επισκευή.
Λαούτο Πανηγύρη Παναγή. Φωτογραφία Γιάννης Τ.
Το λαούτο έχει σκάφος κατασκευασμένο από έβενο, παλίσσανδρο και κελεμπέκι, και στο εσωτερικό του η ετικέτα γράφει:
Οργανοποιείον Πανηγύρη Παναγή
Κρεμμυδαρού 326
Πειραιεύς
Ταμπέλα στο εσωτερικό του λαούτου. Φωτογραφία Γιάννης Τ.
Η οδός Κρεμμυδαρού, βρίσκεται λίγα τετράγωνα από τον Σταθμό του Ηλεκτρικού στο Πειραιά με κατεύθυνση προς τη Δραπετσώνα.
Η διεύθυνση που υπάρχει μέσα στο όργανο δεν ταιριάζει με τον αριθμό 121 που φαίνεται στην παραπάνω μοναδική φωτογραφία του εργαστηρίου. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ο Πανηγύρης Παναγής άλλαξε τουλάχιστον μια φορά την διεύθυνση του εργαστηρίου του.
Ο Πανηγύρης Παναγής πέθανε λίγο πριν από το 1940. Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε ακριβή ημερομηνία, όπως δεν γνωρίζουμε και την ημερομηνία γέννησής του.
Από τους Παναγήδες πρώτος ανέβηκε στην Αθήνα, όπου έφτιαξε το δικό του εργαστήριο ο Γιώργος Παναγής, στα 1938 ή 1939. Στη συνέχεια, μετά το θάνατο του πατέρα του, ενώθηκε μαζί του και ο αδελφός του Βασίλης για να δημιουργηθεί έτσι το εργαστήριο των Αδελφών Παναγή, που στη συνέχεια έγινε συνώνυμο των πολύ καλών κιθαρών και όχι μόνο.
Σε επόμενο ξεχωριστό άρθρο θα δημοσιεύσουμε λεπτομερή στοιχεία και φωτογραφίες των Αφών Παναγή σε διάφορες φάσεις της ζωής τους, καθώς και φωτογραφίες από το εργαστήριό τους στην Αθήνα.
8 Σχόλια
Comments feed for this article
Τρίτη 1 Ιουλίου 2008 στις 11:21 μμ
Γιάννης Τσουλόγιαννης
Παναγιώτη
Ακόμη μια φορά μπράβο για την έρευνα και το μεράκι σου.
Γιάννης Τσουλόγιαννης
Τετάρτη 2 Ιουλίου 2008 στις 12:38 πμ
Γιωργος Β.
Παναγιωτη μπραβο κι απο μενα και καλη συνεχεια ετσι ;;
Προσφατα μου ανεφερε για τον Παναγη ο ρεμπετης Γιωργος Κουτζογλου απο τα Χανια με καταγωγη απο Σμυρνη, ο οποιος σημερα ειναι 83 χρονων.
Εχω ηχογραφησει τη συνομιλια μας καπου 1 μιση ωρα. Στη δεκαετια ’50 πρεπει να πηγε στου Παναγη και να εφτιαξε το μπουζουκι το οποιο εχει μεχρι σημερα σε καλη κατασταση !! Παλια το ειχα δει αφου ειχαμε παιξει καποιες βραδυες αλλα δεν το θυμαμαι καθολου …
Πιστευω να τα ξανα πουμε με τον κυρ-Γιωργη αφου του ετοιμαζουμε και μια ωραια βραδυα μεσα στον Ιουλη, εδω !!
Γεια χαρα
Παρασκευή 4 Ιουλίου 2008 στις 5:55 μμ
Γιωργος Β.
Παναγιωτη οντως χθες ο κυρ Γιωργης σε μεγαλα κεφια, μου ειπε πολλα απο τη ζωη του, επαιξε με το μπουζουκι του Παναγη -που κελαδάει !!- και μου ειπε το ιστορικο.
Εκ πρωτης του ειπε οτι δεν φτιαχνει μπουζουκια (γυρω στο 1955) και κατοπιν μετα απο καποιες κουβεντες μεταξυ τους, πειστηκε να το φτιαξει οπερ εγενετο.
Δυστυχως το καπακι το αλλαξε περσυ σε εναν ερασιτεχνη εδω, αλλα αρκετα καλο μαστορα, ο οποιος εβαλε τις ιδιες φιγουρες (;) αλλα σκεπασε ή εβγαλε την παλια ετικετα στο σκαφος …
Θα τα πουμε …
Δευτέρα 17 Σεπτεμβρίου 2012 στις 2:02 μμ
TZOYMELEA BERA
Κι απο μένα ένα μπράβο για τη έρευνα. Το κτήμα των Παναήδων ήταν κοντά στην πλατεία της Ν. Μάκρης. Εκεί κατέφυγαν 92 οικογένειες απο την Παλιά Μάκρη μετά τον ξεριζωμό. Ήταν στην αρχή της οδού Αγ. Παρασκευής, που τώρα πάει προς Αγ. Εφραίμ. Εκεί καλλιεργούσαν ζαρζαβάτια. Ένας γείτονάς τους έχει ένα μαντολίνο με μπλέ σφραγίδα-κλειδί του σόλ ΑΔ. ΠΑΝΑΓΉ οδός Χαβρίου 9. Έφτιαχναν, φαίνεται, και μαντολίνα. Δεν έχω ακούσει τίποτα για τα μαντολίνα τους. Ξέρει κανείς για την ποιότητά και την τιμή τους, γιατί σκέπτεται να το αγοράσει η κόρη μου.
Ευχαριστώ και πάλι μπράβο για την έρευνα.
Κυριακή 23 Σεπτεμβρίου 2012 στις 6:12 πμ
1980gms
Κάνα-δύο που έχω δει είναι καλά μαντολίνα με καλό ήχο. Αυτό που έχει σημασία όμως σε τέτοια παλαιά όργανα είναι η κατάσταση του οργάνου η οποία αν δεν είναι καλή μπορεί να χρειαστεί επισκευή που πολλές φορές να ξεπερνά και την αξία της αγοράς. Για αυτό πρέπει να δείξετε το όργανο σε κάποιον που γνωρίζει από αυτά γιατί ακόμα και ένα όργανο με μη εμφανή εκ πρώτης όψεος προβλήματα μπορεί να έχει σοβαρά θέματα.
Δευτέρα 12 Νοεμβρίου 2012 στις 1:11 μμ
ΤΖΟΥΜΕΛΕΑ ΒΕΡΑ
Ευχαριστώ για την απάντηση. Είναι αχρησιμοποίητο. ο παππούς που το είχε αρρώστησε και δεν έπαιζε πιά. Τώρα ‘εχει «φύγει». Το φύλαξαν σε μία ντουλάπα, μέσα σε μιά μαξιλαροθήκη. Δείχνει άψογο.
Σε ποιόν να το δείξω;;;;
Δευτέρα 24 Δεκεμβρίου 2012 στις 7:58 μμ
Κονιτοπουλος Βαγγελης
ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ ΚΑΙ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ.. ΕΙΜΑΙ Ο ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΟΝΙΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΝΩΣΤΟΣ ΕΛΠΙΖΩ, ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΠΕΛΑΓΙΤΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ. ΤΟ ΛΑΟΥΤΟ ΜΟΥ ΕΧΕΙ ΕΤΙΚΕΤΑ ΜΕΣΑ ΠΟΥ ΓΡΑΦΕΙ : ΟΡΓΑΝΟΠΟΙΕΙΟΝ ΠΑΝΗΓΥΡΗ ΠΑΝΑΓΗ ΕΝ ΠΕΙΡΑΙΕΙ Α’ ΕΠΙΣΚΕΥΗ 1926. ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΜΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ 1976 ΟΤΑΝ ΤΟ ΒΡΗΚΑ ΚΡΕΜΑΣΜΕΝΟ Σ ΕΝΑ ΚΟΤΕΤΣΙ Σ ΕΝΑ ΧΩΡΙΟ ΤΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ, ΣΕ ΜΑΥΡΟ ΧΑΛΙ. ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΑ 7.000 ΔΡΑΧΜΕΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΩΣΑ ΑΛΛΕΣ 10.000 ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΦΤΙΑΞΩ. ΕΓΩ ΤΟΤΕ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΑ ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΠΑΝΑΓΗΣ ΠΑΝΗΓΥΡΗΣ. ΚΑΠΟΙΕΣ ΣΚΟΡ[ΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΟΤΙ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΟΠΟΙΟΥ ΤΗΝ ΕΙΧΕ ΣΠΟΥΔΑΣΕΙ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ. ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ ΟΜΩΣ ΠΟΣΟ ΕΓΚΥΡΗ ΕΙΝΑΙ Η ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ. ΣΗΜΕΡΑ ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΣΟΥ ΕΜΑΘΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ. ΜΕ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΠΟΛΥ ΕΑΝ ΓΝΩΡΙΖΕΙΣ ΝΑ ΜΑΘΩ ΠΟΤΕ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΚΕ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΟΥΤΟ ΑΠΟ ΠΟΙΟΝ ΚΑΙ ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΜΕΝΩ ΑΠΑΝΤΗΣΗ…ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ
Τετάρτη 26 Δεκεμβρίου 2012 στις 11:58 πμ
ΚαΠα
Κύριε Κονιτόπουλε ευχαριστώ για το μήνυμά σας.
Επειδή η ταμπέλα στο λαούτο σας αναφέρει Α’ Επισκευή 1926, αναρωτιέμαι μήπως δεν είναι κατασκευή του Π. Παναγή αλλά κάποιου παλαιότερου οργανοποιού;. Μήπως έχει και άλλη ταμπέλα δίπλα σε εκείνη του Παναγή (ή και κάτω από αυτή);
Όσο για το «Ελληνικό Λαούτο» δυστυχώς δεν είμαι ειδικός και οι βασικές μου πληροφορίες προέρχονται από τα δύο βιβλία της Ελληνικής βιβλιογραφίας που ασφαλώς γνωρίζετε. Απλώς τα αναφέρω: «Ελληνικά Μουσικά Όργανα. Σ. Καρακάση, ΔΙΦΡΟΣ 1970» και «Ελληνικά Λαϊκά Μουσικά Όργανα. Φ. Ανωγειανάκης. 1976». Ο Ανωγειανάκης αναφέρει ότι το Ελληνικό λαούτο διαμορφώθηκε τον 17ο αιώνα ως συνδυασμός της οικογένειας του ταμπουρά με το σκάφος του ουτιού. Μάλιστα σε κάποιες περιοχές το λαούτο το ονόμαζαν ταμπουράς. Η μορφή του προσαρμόστηκε με διαφορετικό τρόπο ανάλογα και με την περιοχή (στεριανό, κρητικό κτλ).
ΚΑΛΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ και ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ με ΥΓΕΙΑ!