Λάζαρος Ψυλλάκης (1899 – 1986)

Ο Λάζαρος Ψυλλάκης στο εργαστήριό του το 1975

Ο Λάζαρος Ψυλλάκης γεννήθηκε στην Πόλη γύρω στα 1900. Η ακριβής ημερομηνία δεν είναι γνωστή γιατί τα πραγματικά στοιχεία έμειναν (μαζί με πολλά άλλα) πίσω, εκεί στην Πόλη. Πάντως το πιστοποιητικό του θανάτου του γράφει ότι γεννήθηκε το έτος 1899.

Η προσφυγιά τον βρήκε φαντάρο στον Τούρκικο Στρατό. Μέσα στην γενικότερη αναταραχή και με το επιπλέον στοιχείο ότι την εποχή εκείνη είχε πέσει χολέρα στα στρατόπεδα, το 1922 ο Λ. Ψυλλάκης μπήκε σε ένα πλοίο της γραμμής, προσποιήθηκε τον πλανόδιο μουσικό παίζοντας βιολί και κατάφερε να ξεφύγει από τους ελέγχους.

Το πραγματικό του όνομα ήταν Ψυλλόπουλος αλλά το άλλαξε σε Ψυλλάκης όταν ήλθε στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τους δικούς του το έκανε για να αποτινάξει από πάνω του τον χαρακτηρισμό «τουρκόσπορος» που θεωρούσε ότι συνόδευε την κατάληξη «–όπουλος». Η οικογένειά του δεν είχει σχέση με την οργανοποιία. Ο πατέρας του Βασίλης είχε καταγωγή από την Καππαδοκία και ήταν αρκετά εύπορος. Ασχολείτο στην Κωνσταντινούπολη με την κατασκευή οικοδομών. Εκτός από τον Λάζαρο είχε δύο ακόμα παιδιά τον Βαγγέλη και την Μαρία που ήλθαν επίσης ως πρόσφυγες στη Ελλάδα. Με την έλευσή τους στην Αθήνα (μαζί με την μητέρα τους Μαρία που ήλθε αργότερα) η οικογένεια εγκαταστάθηκε αρχικά σε μια προσφυγική παράγκα στο Περιστέρι. Ο πατέρας έμεινε πίσω στην Κωνσταντινούπολη όπου και πέθανε. Αντίθετα ο Λάζαρος δεν ξαναγύρισε ποτέ πίσω στην Πόλη.

Σε νεαρή ηλικία διερμηνέας στον τουρκικό στρατό

Ο Λάζαρος Ψυλλάκης ήταν μορφωμένος και είχε αποφοιτήσει από τη «Μεγάλη του Γένους Σχολή». Μιλούσε πέντε γλώσσες. Εκτός από τα Ελληνικά μιλούσε άπταιστα Γερμανικά, Γαλλικά και Τούρκικα. Επίσης μιλούσε και αγγλικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακριβώς επειδή ήταν μορφωμένος και πολύγλωσσος, σε πολύ μικρή ηλικία (γύρω στα 15 του χρόνια) τον είχε χρησιμοποιήσει ο Τούρκικος Στρατός ως διερμηνέα.

Οργανοποιός έγινε από μεράκι και αγάπη για το βιολί. Θα πρέπει να έμαθε την τέχνη μόνος του, με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του να στρέφεται στην κατασκευή και επισκευή των οργάνων της οικογένειας του βιολιού. Λόγω της πολυγλωσσίας του μπορούσε να μελετά τη διεθνή βιβλιογραφία της οργανοποιίας. Αργότερα (όπως αναφέρει ο ίδιος σε συνέντευξή του στο περιοδικό Φαντάζιο το 1975) σπούδασε οργανοποιία για λίγο καιρό στην Βιέννη όπου και ειδικεύτηκε στις επισκευές εγχόρδων. Στις διηγήσεις του έλεγε ότι το εργαστήριό του στην Πόλη ήταν στην περιοχή Τσαρσί (Καπαλί Τσαρσί;), κοντά στο εργαστήριο του Μανώλη Βενιού.

Με τη μητέρα του, τη σύζυγό του και το γυιό του στην Ακρόπολη πριν από τον πόλεμο

Όταν ήλθε στην Ελλάδα, με τα λίγα χρήματα και τα εργαλεία που κατάφερε να φέρει μαζί του, έφτιαξε ένα μικρό εργαστήριο σε μια σοφίτα στην οδό Σαπφούς (πάροδος της οδού Πειραιώς που βγαίνει στην Πλατεία Ωδείου), στο κέντρο της Αθήνας. Εκτός από τα βιολιά επισκεύαζε και κατασκεύαζε και άλλα όργανα όπως μαντολίνα και κιθάρες. Οι πρώτοι του πελάτες ήταν βέβαια οι συμπατριώτες του πρόσφυγες μουσικοί. Για να επεκτείνει το πελατολόγιό του πήγαινε στο Καφενείο των Μουσικών που τότε ήταν στην οδό Αθηνάς και έτσι γρήγορα έγινε γνωστός για τις ικανότητές του και οι δουλειές με τον καιρό πήγαιναν όλο και καλύτερα.

Γύρω στα 1930 έφτιαξε ένα εργαστήριο στην Πλατεία Ωδείου 2 και αργότερα στην οδό Πειραιώς 26. Όταν ξεκίνησε ο  Πόλεμος και η κατοχή αναγκάστηκε να κλείσει το εργαστήριο. Ένα μέρος των εργαλείων του το μετέφερε στο σπίτι του στην Αγία Μαρίνα Ηλιούπολης όπου συνέχισε να δουλεύει, ενώ ένα σημαντικό μέρος του εξοπλισμού του εργαστηρίου έμεινε στο υπόγειο της Πειραιώς 26.

Η συγκεκριμένη ταμπέλα στο εσωτερικό των οργάνων  χρησιμοποιήθηκε για πάρα πολλά χρόνια παρά την μετακίνηση του εργαστηρίου σε άλλες διευθύνσεις

Στη διάρκεια του πολέμου για να τα βγάλει πέρα έκανε και διάφορες άλλες δουλειές. Για παράδειγμα δούλεψε ως «τραμβαγέρης» (υπάλληλος εισπράκτορας) στα τραμ. Μάλιστα πήγαινε με τα πόδια από την Ηλιούπολη, μέχρι την Καλλιθέα που ήταν το αμαξοστάσιο. Για να αποφύγει αυτό το ατέλειωτο περπάτημα άφησε τα τραμ και κάποια στιγμή δούλεψε στο Καλυκοποιείο. Αλλά και από εκεί αναγκάστηκε να φύγει όταν ανακαλύφθηκε ότι γινόταν σαμποτάζ από κάποιον που είχε συστήσει ο ίδιος για δουλειά στο Καλυκοποιείο. Για αρκετό διάστημα κρυβόταν σε εργαστήριο του Φίλιππου Νάκα (ιδρυτή του γνωστού μουσικού οίκου). Αργότερα έγιναν και συγγενείς αφού ο Φίλιππος Νάκας βάφτισε τον εγγονό του Λάζαρο (παιδί του γιου του, Γιώργου Ψυλλάκη)

Στο εργαστήριο του σπιτιού του στον Υμηττό

Μετά την Ηλιούπολη εγκαταστάθηκε στον Υμηττό. Εκεί στην οδό Μεσολογγίου 2 είχε το εργαστήριό του μέχρι το 1956, οπότε ξαναγύρισε στο κέντρο της Αθήνας στην οδό Μαυρομιχάλη 56. Στη συνέχεια γύρω στα 1960 πήγε στην οδό Κωλέτη 2 (γωνία με την Ζωοδόχου πηγής) το οποίο διατήρησε μέχρι τη συνταξιοδότησή του.  Για λίγα χρόνια ακόμα δούλεψε και στο τελευταίο του σπίτι στο οποίο είχε μετακομίσει εν τω μεταξύ, εκεί δίπλα, στην οδό Μάνης στα Εξάρχεια.

Ως οργανοποιός είχε για βασική και κύρια δραστηριότητά του, την κατασκευή και επισκευή οργάνων της οικογένειας του βιολιού. Στη γενιά του ο Λ. Ψυλλάκης ήταν ίσως ο μοναδικός τεχνίτης βιολιών και από το εργαστήριο του πέρασαν για συντήρηση σχεδόν όλα τα όργανα των συμφωνικών ορχηστρών της Ελλάδας. Επίσης, στην συνέντευξη του 1975 αναφέρει ότι τα 2/3 των οργάνων που κατασκεύασε πουλήθηκαν στο εξωτερικό.

Μπροστά στο εργαστήριο της Μαυρομιχάλη 56

Βέβαια, ανάλογα με τις ανάγκες και τη ζήτηση της κάθε εποχής, το εργαστήριο κατασκεύαζε και άλλα όργανα όπως κιθάρες και μαντολίνα (μέχρι και μπάντζο). Στην Κατοχή μάλιστα κατασκεύασε αρκετά μαντολίνα για τους Ιταλούς . Όμως, παρά την μεγάλη ζήτηση, ο ίδιος αρνιόταν κατηγορηματικά να κατασκευάσει μπουζούκια και γενικά δεν συμπαθούσε αυτό το όργανο. (Στην πραγματικότητα κάποτε έφτιαξε ένα και μοναδικό μπουζούκι). Λέγεται ότι ακόμα και ο Μάρκος Βαμβακάρης μαζί με τον Στράτο που είχαν ακούσει ότι ήταν καλός μάστορας, είχαν περάσει και από το εργαστήριό του ζητώντας του να τους φτιάξει καλά μπουζούκια. Αλλά αυτός αρνήθηκε.

Παντρεύτηκε το 1928 και απέκτησε τρία παιδιά. Τον Γιώργο (1933), τον Νικία (1940) και την Τριανταφυλλιά. Ο Γιώργος Ψυλλάκης από πολύ μικρός και για πολλά χρόνια δούλεψε μαζί με τον πατέρα του ως οργανοποιός. Μάλιστα διηγείται ότι παιδί ακόμα (ήταν δεν ήταν 12 χρονών) πήγε με τα πόδια από τον Υμηττό μέχρι τη Λεωφ. Αλεξάνδρας, για να παραδώσει (μέσα σε ένα τσουβάλι) μια παρτίδα από 11 μαντολίνα που είχαν κατασκευάσει για το Αναμορφωτήριο Θηλέων που ήταν πίσω από το Γήπεδο του Παναθηναϊκού. Ο Νικίας Ψυλλάκης έγινε χρυσοχόος με παράλληλο πάθος την συλλογή σπάνιων δίσκων γραμμοφώνου, παλαιών ραδιοφώνων και γραμμοφώνων.

Ο Λάζαρος Ψυλλάκης πέθανε στις 27/10/1986 σε νοσοκομείο των Αθηνών από βαρύ αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.

Υ.Γ.

Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους κυρίους Γιώργο και Νικία Ψυλλάκη για την προθυμία τους να μου διηγηθούν την ιστορία της οικογένειας Ψυλλάκη και να μου εμπιστευθούν πολύτιμα στοιχεία από το αρχείο τους. Επίσης ευχαριστώ ιδιαίτερα τον Λάζαρο Γ. Ψυλλάκη για την συνεχή υποστήριξη στη συλλογή των στοιχείων και των φωτογραφιών και το φιλόξενο σπίτι του όπου έγιναν οι συνεντεύξεις.

Από αριστερά Γιώργος, Λάζαρος (γιός του Γιώργου) και Νικίας Ψυλλάκης