You are currently browsing the tag archive for the ‘παλαιός οργανοποιός’ tag.
Σε άρθρο μου που είχα αναρτήσει στο παρόν blog το 2012 https://greekluthiers.wordpress.com/2012/06/06/mourtzinos-fotografia/ εξέφραζα την ευχή να βρεθεί κάποια στιγμή, η φωτογραφία του διάσημου οργανοποιού Δημητρίου Μούρτζινου. Η επιθυμία αυτή ουσιαστικά εκπληρώθηκε πριν δύο χρόνια περίπου, όταν ο φίλος ερευνητής και οργανοποιός Πέτρος Μουστάκας είχε δημοσιεύσει μια φωτογραφία του Δ. Μούρτζινου, σε σχετικό βίντεο που ανάρτησε στο YouTube https://www.youtube.com/watch?v=v8DcIClvV6E. Τη φωτογραφία εκείνη είχε ανακαλύψει ο Πέτρος σε κείμενο του 1908.
Παρακάτω βλέπουμε τη φωτογραφία που είχε αναρτήσει ο Πέτρος Μουστάκας αλλά σε μεγαλύτερη ανάλυση.
Βλέποντας το άρθρο μου του 2012, χθες αργά το βράδυ επικοινώνησε μαζί μου ο (φίλος πλέον) Δημήτρης Παπαγεωργόπουλος, συλλέκτης και ιδιοκτήτης του Αρχείου Νεοελληνικής Τέχνης «Σοφία Λασκαρίδου» https://www.facebook.com/D.Papageorgopoulos/ για να με ενημερώσει ότι έχει στη διάθεσή του το πορτρέτο και φωτογραφίες του Δ. Μούρτζινου και τις οποίες τελικά μου έστειλε.
Η παραπάνω εικονιζόμενη κιθάρα-λύρα, όπως φαίνεται από τις φωτογραφίες, δεν είναι ίδια με την κιθάρα του Τζώρτζη Μολφέτα στην οποία είχα αναφερθεί στην παλαιότερη δημοσίευσή μου https://greekluthiers.wordpress.com/2020/05/10/%cf%8d-%ce%ac-%cf%8d-1857-1931/, καθότι η διακόσμηση στο κάτω μέρος του οργάνου είναι διαφορετική.
Ο Δημήτρης Παπαγεωργόπουλος μου απέστειλε και ένα δημοσίευμα σχετικά με τον Μούρτζινο το οποίο επεξεργάζομαι και όταν έχω επιπλέον πληροφορίες θα επανέλθω.
Ο Κυριάκος Λαζαρίδης ή Πεσματζόγλου ήταν ο παλαιός οργανοποιός που κατασκεύασε τους ταμπουράδες του Γιοβάν Τσαούς. Το 1976 είχε δώσε μια συνέντευξη στον ερευνητή του ρεμπέτικου Κώστα Χατζηδουλή, την οποία ανάρτησε πρόσφατα σε Φ/Α στο Ρεμπέτικο Φόρουμ το μέλος «Άνθιμος». Την συνέντευξη μπορείτε να την δείτε στα post 69, 70 στο Ρεμπέτικο Φόρουμ.
Επειδή η ανάγνωση από τις φωτογραφίες της εφημερίδας είναι πολύ δύσκολη, έκανα μια προσπάθεια να την μεταφέρω σε μορφή αρχείου Word σε δύο μέρη όπως ήταν και η πρωτότυπη δημοσίευση σε δύο συνέχειες. Μπορείτε να κατεβάσετε και τα δύο μέρη της συνέντευξης από τον παρακάτω σύνδεσμο.
Επειδή κατά στην μεταγραφή μπορεί να υπάρχουν κάποια λάθη αβλεψίας, ορθογραφικά, πληκτρολόγησης κτλ. παρακαλώ για την ακρίβεια της συνέντευξης καλό είναι να αναφέρεστε στο πρωτότυπο. Καλή ανάγνωση!
Ο Πανηγύρης Παναγής έγραφε με υπερηφάνεια στις ταμπέλες των οργάνων του ότι καταγόταν «Εκ Μάκρης της Μικράς Ασίας». Στην Ελλάδα οι εκ Μάκρης καταγόμενοι πρόσφυγες δημιούργησαν και κατοίκησαν τη Νέα Μάκρη της Αττικής.
Έτσι λοιπόν ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μακρηνών-Λιβισιανών την Κυριακή 13/9 και ώρα 20:00 θα πραγματοποιήσει μια εκδήλωση για να τιμήσει τους Αδελφούς Παναγή.
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στο:
Ιστορικό- Λαογραφικό Μουσείο Ν Μάκρης
Απέναντι από τον Ι.Ν. Κωνσταντίνου κ Ελένης, επί της Λεωφόρου Μαραθώνος.
Τηλ 2294097431-6977864855
Ο Λάζαρος Ψυλλάκης στο εργαστήριό του το 1975
Ο Λάζαρος Ψυλλάκης γεννήθηκε στην Πόλη γύρω στα 1900. Η ακριβής ημερομηνία δεν είναι γνωστή γιατί τα πραγματικά στοιχεία έμειναν (μαζί με πολλά άλλα) πίσω, εκεί στην Πόλη. Πάντως το πιστοποιητικό του θανάτου του γράφει ότι γεννήθηκε το έτος 1899.
Η προσφυγιά τον βρήκε φαντάρο στον Τούρκικο Στρατό. Μέσα στην γενικότερη αναταραχή και με το επιπλέον στοιχείο ότι την εποχή εκείνη είχε πέσει χολέρα στα στρατόπεδα, το 1922 ο Λ. Ψυλλάκης μπήκε σε ένα πλοίο της γραμμής, προσποιήθηκε τον πλανόδιο μουσικό παίζοντας βιολί και κατάφερε να ξεφύγει από τους ελέγχους.
Το πραγματικό του όνομα ήταν Ψυλλόπουλος αλλά το άλλαξε σε Ψυλλάκης όταν ήλθε στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τους δικούς του το έκανε για να αποτινάξει από πάνω του τον χαρακτηρισμό «τουρκόσπορος» που θεωρούσε ότι συνόδευε την κατάληξη «–όπουλος». Η οικογένειά του δεν είχει σχέση με την οργανοποιία. Ο πατέρας του Βασίλης είχε καταγωγή από την Καππαδοκία και ήταν αρκετά εύπορος. Ασχολείτο στην Κωνσταντινούπολη με την κατασκευή οικοδομών. Εκτός από τον Λάζαρο είχε δύο ακόμα παιδιά τον Βαγγέλη και την Μαρία που ήλθαν επίσης ως πρόσφυγες στη Ελλάδα. Με την έλευσή τους στην Αθήνα (μαζί με την μητέρα τους Μαρία που ήλθε αργότερα) η οικογένεια εγκαταστάθηκε αρχικά σε μια προσφυγική παράγκα στο Περιστέρι. Ο πατέρας έμεινε πίσω στην Κωνσταντινούπολη όπου και πέθανε. Αντίθετα ο Λάζαρος δεν ξαναγύρισε ποτέ πίσω στην Πόλη.
Σε νεαρή ηλικία διερμηνέας στον τουρκικό στρατό
Ο Λάζαρος Ψυλλάκης ήταν μορφωμένος και είχε αποφοιτήσει από τη «Μεγάλη του Γένους Σχολή». Μιλούσε πέντε γλώσσες. Εκτός από τα Ελληνικά μιλούσε άπταιστα Γερμανικά, Γαλλικά και Τούρκικα. Επίσης μιλούσε και αγγλικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακριβώς επειδή ήταν μορφωμένος και πολύγλωσσος, σε πολύ μικρή ηλικία (γύρω στα 15 του χρόνια) τον είχε χρησιμοποιήσει ο Τούρκικος Στρατός ως διερμηνέα.
Οργανοποιός έγινε από μεράκι και αγάπη για το βιολί. Θα πρέπει να έμαθε την τέχνη μόνος του, με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του να στρέφεται στην κατασκευή και επισκευή των οργάνων της οικογένειας του βιολιού. Λόγω της πολυγλωσσίας του μπορούσε να μελετά τη διεθνή βιβλιογραφία της οργανοποιίας. Αργότερα (όπως αναφέρει ο ίδιος σε συνέντευξή του στο περιοδικό Φαντάζιο το 1975) σπούδασε οργανοποιία για λίγο καιρό στην Βιέννη όπου και ειδικεύτηκε στις επισκευές εγχόρδων. Στις διηγήσεις του έλεγε ότι το εργαστήριό του στην Πόλη ήταν στην περιοχή Τσαρσί (Καπαλί Τσαρσί;), κοντά στο εργαστήριο του Μανώλη Βενιού.
Με τη μητέρα του, τη σύζυγό του και το γυιό του στην Ακρόπολη πριν από τον πόλεμο
Όταν ήλθε στην Ελλάδα, με τα λίγα χρήματα και τα εργαλεία που κατάφερε να φέρει μαζί του, έφτιαξε ένα μικρό εργαστήριο σε μια σοφίτα στην οδό Σαπφούς (πάροδος της οδού Πειραιώς που βγαίνει στην Πλατεία Ωδείου), στο κέντρο της Αθήνας. Εκτός από τα βιολιά επισκεύαζε και κατασκεύαζε και άλλα όργανα όπως μαντολίνα και κιθάρες. Οι πρώτοι του πελάτες ήταν βέβαια οι συμπατριώτες του πρόσφυγες μουσικοί. Για να επεκτείνει το πελατολόγιό του πήγαινε στο Καφενείο των Μουσικών που τότε ήταν στην οδό Αθηνάς και έτσι γρήγορα έγινε γνωστός για τις ικανότητές του και οι δουλειές με τον καιρό πήγαιναν όλο και καλύτερα.
Γύρω στα 1930 έφτιαξε ένα εργαστήριο στην Πλατεία Ωδείου 2 και αργότερα στην οδό Πειραιώς 26. Όταν ξεκίνησε ο Πόλεμος και η κατοχή αναγκάστηκε να κλείσει το εργαστήριο. Ένα μέρος των εργαλείων του το μετέφερε στο σπίτι του στην Αγία Μαρίνα Ηλιούπολης όπου συνέχισε να δουλεύει, ενώ ένα σημαντικό μέρος του εξοπλισμού του εργαστηρίου έμεινε στο υπόγειο της Πειραιώς 26.
Η συγκεκριμένη ταμπέλα στο εσωτερικό των οργάνων χρησιμοποιήθηκε για πάρα πολλά χρόνια παρά την μετακίνηση του εργαστηρίου σε άλλες διευθύνσεις
Στη διάρκεια του πολέμου για να τα βγάλει πέρα έκανε και διάφορες άλλες δουλειές. Για παράδειγμα δούλεψε ως «τραμβαγέρης» (υπάλληλος εισπράκτορας) στα τραμ. Μάλιστα πήγαινε με τα πόδια από την Ηλιούπολη, μέχρι την Καλλιθέα που ήταν το αμαξοστάσιο. Για να αποφύγει αυτό το ατέλειωτο περπάτημα άφησε τα τραμ και κάποια στιγμή δούλεψε στο Καλυκοποιείο. Αλλά και από εκεί αναγκάστηκε να φύγει όταν ανακαλύφθηκε ότι γινόταν σαμποτάζ από κάποιον που είχε συστήσει ο ίδιος για δουλειά στο Καλυκοποιείο. Για αρκετό διάστημα κρυβόταν σε εργαστήριο του Φίλιππου Νάκα (ιδρυτή του γνωστού μουσικού οίκου). Αργότερα έγιναν και συγγενείς αφού ο Φίλιππος Νάκας βάφτισε τον εγγονό του Λάζαρο (παιδί του γιου του, Γιώργου Ψυλλάκη)
Στο εργαστήριο του σπιτιού του στον Υμηττό
Μετά την Ηλιούπολη εγκαταστάθηκε στον Υμηττό. Εκεί στην οδό Μεσολογγίου 2 είχε το εργαστήριό του μέχρι το 1956, οπότε ξαναγύρισε στο κέντρο της Αθήνας στην οδό Μαυρομιχάλη 56. Στη συνέχεια γύρω στα 1960 πήγε στην οδό Κωλέτη 2 (γωνία με την Ζωοδόχου πηγής) το οποίο διατήρησε μέχρι τη συνταξιοδότησή του. Για λίγα χρόνια ακόμα δούλεψε και στο τελευταίο του σπίτι στο οποίο είχε μετακομίσει εν τω μεταξύ, εκεί δίπλα, στην οδό Μάνης στα Εξάρχεια.
Ως οργανοποιός είχε για βασική και κύρια δραστηριότητά του, την κατασκευή και επισκευή οργάνων της οικογένειας του βιολιού. Στη γενιά του ο Λ. Ψυλλάκης ήταν ίσως ο μοναδικός τεχνίτης βιολιών και από το εργαστήριο του πέρασαν για συντήρηση σχεδόν όλα τα όργανα των συμφωνικών ορχηστρών της Ελλάδας. Επίσης, στην συνέντευξη του 1975 αναφέρει ότι τα 2/3 των οργάνων που κατασκεύασε πουλήθηκαν στο εξωτερικό.
Μπροστά στο εργαστήριο της Μαυρομιχάλη 56
Βέβαια, ανάλογα με τις ανάγκες και τη ζήτηση της κάθε εποχής, το εργαστήριο κατασκεύαζε και άλλα όργανα όπως κιθάρες και μαντολίνα (μέχρι και μπάντζο). Στην Κατοχή μάλιστα κατασκεύασε αρκετά μαντολίνα για τους Ιταλούς . Όμως, παρά την μεγάλη ζήτηση, ο ίδιος αρνιόταν κατηγορηματικά να κατασκευάσει μπουζούκια και γενικά δεν συμπαθούσε αυτό το όργανο. (Στην πραγματικότητα κάποτε έφτιαξε ένα και μοναδικό μπουζούκι). Λέγεται ότι ακόμα και ο Μάρκος Βαμβακάρης μαζί με τον Στράτο που είχαν ακούσει ότι ήταν καλός μάστορας, είχαν περάσει και από το εργαστήριό του ζητώντας του να τους φτιάξει καλά μπουζούκια. Αλλά αυτός αρνήθηκε.
Παντρεύτηκε το 1928 και απέκτησε τρία παιδιά. Τον Γιώργο (1933), τον Νικία (1940) και την Τριανταφυλλιά. Ο Γιώργος Ψυλλάκης από πολύ μικρός και για πολλά χρόνια δούλεψε μαζί με τον πατέρα του ως οργανοποιός. Μάλιστα διηγείται ότι παιδί ακόμα (ήταν δεν ήταν 12 χρονών) πήγε με τα πόδια από τον Υμηττό μέχρι τη Λεωφ. Αλεξάνδρας, για να παραδώσει (μέσα σε ένα τσουβάλι) μια παρτίδα από 11 μαντολίνα που είχαν κατασκευάσει για το Αναμορφωτήριο Θηλέων που ήταν πίσω από το Γήπεδο του Παναθηναϊκού. Ο Νικίας Ψυλλάκης έγινε χρυσοχόος με παράλληλο πάθος την συλλογή σπάνιων δίσκων γραμμοφώνου, παλαιών ραδιοφώνων και γραμμοφώνων.
Ο Λάζαρος Ψυλλάκης πέθανε στις 27/10/1986 σε νοσοκομείο των Αθηνών από βαρύ αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.
Υ.Γ.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους κυρίους Γιώργο και Νικία Ψυλλάκη για την προθυμία τους να μου διηγηθούν την ιστορία της οικογένειας Ψυλλάκη και να μου εμπιστευθούν πολύτιμα στοιχεία από το αρχείο τους. Επίσης ευχαριστώ ιδιαίτερα τον Λάζαρο Γ. Ψυλλάκη για την συνεχή υποστήριξη στη συλλογή των στοιχείων και των φωτογραφιών και το φιλόξενο σπίτι του όπου έγιναν οι συνεντεύξεις.
Από αριστερά Γιώργος, Λάζαρος (γιός του Γιώργου) και Νικίας Ψυλλάκης
Ο Δημήτριος Μούρτζινος θεωρείται ως ένας από τους καλύτερους παλαιούς οργανοποιούς. Γιαυτό αναζητούμε εδώ και καιρό μια φωτογραφία του. Παρόλο ότι έχω συναντήσει ανθρώπους που μου έχουν πει ότι έχουν δει φωτογραφίες του Δ. Μούρτζινου, μέχρι σήμερα καμιά δεν έχει έλθει στη δημοσιότητα. Ας ελπίζουμε ότι αυτό θα γίνει σύντομα. Όμως, αν δεν έχουμε ακόμα φωτογραφία του ίδιου του οργανοποιού, δεν είναι λίγο να δημοσιεύεται μια άγνωστη σε μας φωτογραφία του εργαστηρίου του.
Η πρόθεση του φωτογράφου μάλλον ήταν να αποτυπώσει την οδό Κολοκτρώνη στα 1905. Έλα όμως που σε πρώτο πλάνο ήταν η πρόσοψη του οργανοποιείου του Μούρτζινου! Έτσι λοιπόν η ιστορική αυτή φωτογραφία της πόλης, αποκτά για μας ένα πολύ ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Από άλλες πηγές της εποχής γνωρίζουμε ότι γενικά ο Δ. Μούρτζινος είχε το εργαστήριό του σε διάφορα μαγαζιά της οδού Κολοκοτρώνη, αλλά μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το 1905 το εργαστήριο βρισκόταν στον αριθμό 67.
Προσωπικά την φωτογραφία την είδα στο πολύ καλό blog Rebet Cafe. Η πηγή της φωτογραφίας είναι το φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη και ειδικότερα η έκδοση «ΑΘΗΝΑ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ. Από τη Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου». Στο site Hellenic Vitual Archives υπάρχει ένα μεγάλο μέρος αυτού του φωτογραφικού υλικού. Επίσης μερικές φωτογραφίες αναδημοσιεύονται στην σελίδα Μουσικά Όργανα του Facebook.
Η Οδός Κολοκοτρώνη το 1905. Στα δεξιά διακρίνεται καθαρά η ταμπέλα του εργαστηρίου του Δ. Μούρτζινου
© Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου – Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη
Σύντομο βιογραφικό του Δ. Μούρτζινου
Ο Δημήτριος Μούρτζινος αναγνωρίζεται ως ένας από τους καλύτερους Έλληνες οργανοποιούς. Καταγόταν από την Αίγινα και σύμφωνα με το Λεξικό Ελληνικής Μουσικής του Τ. Καλογερόπουλου, αρχικά ήταν επιπλοποιός και για μεγάλο διάστημα ο μοναδικός τεχνίτης οργανοποιός. Την τέχνη του οργανοποιού την έμαθε στο εργαστήριο του Ιωάννη Γομπάκη. Εκτός από οργανοποιός ήταν και τραγουδιστής. Για την καταπληκτική δουλειά του στην οργανοποιία, βραβεύτηκε σε διάφορες διεθνείς εκθέσεις όπως του Παρισιού (1889 και 1900), των Αθηνών (1903), της Οστάνδης (1904) και της Λιέγης (1905).
Το εργαστήριό του ήταν στην οδό Κολοκοτρώνη στο κέντρο της Αθήνας. Φαίνεται ότι εκείνη την εποχή η οδός Κολοκοτρώνη ήταν «η πιάτσα» της οργανοποιίας γιατί εκεί υπήρχαν και άλλα εργαστήρια, όπως για παράδειγμα του Ιωάννη Σταθόπουλου. Το εργαστήριο του Δ. Μούρτζινου μετακόμισε το 1911 στην ίδια οδό από τον αριθμό 67, στον αριθμό 57. Σε διαφημίσεις του εργαστηρίου στην εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» το 1916, τονίζεται ότι είναι «το πρώτον εν τη Ανατολή εργοστάσιον μουσικών οργάνων».
Ο Δημήτριος Μούρτζινος ήταν πολύ καλός κατασκευαστής μαντολίνων, κιθαρών αλλά και βιολιών. Έχει ενδιαφέρον να δούμε τι συνέβη κατά την συμμετοχή του στην έκθεση των Παρισίων του 1900. Ο Δ. Μούρτζινος είχε στείλει μερικά όργανα, μεταξύ αυτών ένα μαντολίνο ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας, κατασκευασμένο από σπάνια και ασυνήθιστα υλικά, όπως η ταρταρούγα (όστρακο χελώνας) και διακοσμημένο με ασήμι και όστρακα. Το όργανο ήταν τόσο περίτεχνα κατασκευασμένο που η ελλανόδικος επιτροπή, θεώρησε ότι ήταν αδύνατο να κατασκευάστηκε από Έλληνα οργανοποιό και γι αυτό το λόγο δεν ήθελε να του απονείμει βραβείο. Μετά από τις έντονες διαμαρτυρίες της Ελληνικής πλευράς και τις έγγραφες διαβεβαιώσεις του Δ. Μούρτζινου ότι το όργανο ήταν δικό του και ότι θα μπορούσε μπροστά στην Επιτροπή να κατασκευάσει ένα καινούργιο πανομοιότυπο, η επιτροπή «χάριν λεπτότητος, όπως μη φανώσιν ως εντελώς αμφιβάλλοντες» τελικά του απένειμε το χάλκινο βραβείο. Ενδιαφέρον έχει επίσης ότι το 1901 ο Μούρτζινος καταμήνυσε κάποιο συνάδελφό του, ότι με ανώνυμο επιστολή τον συκοφάντησε στην ελλανόδικο επιτροπή.
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΓΕΩΡ. Χ. ΕΥΑΓΓΕΛΙΔΟΥ ΑΘΗΝΑΙ 1900
Προχθές το απόγευμα, έλαβα ένα email από ένα αναγνώση του Blog που με ενημέρωνε ότι είχε στην κατοχή του ένα μπουζούκι του 1900 κατασκευής Γ.Χ. Ευαγγελίδη και με ερωτούσε αν θα με ενδιέφερε να το δώ. Περιττό να σας πω ποιά ήταν η απάντησή μου. Ο τυχερός ιδιοκτήτης του Δημήτρης Β. το έχει στην κατοχή του για περισσότερα από 30 χρόνια. Ο αρχικός ιδιοκτήτης ήταν κάποιος θείος του ο οποίος και του το είχε δωρίσει. Ο σημερινός ιδιοκτήτης δεν παίζει μπουζούκι και έτσι το ιστορικό αυτό όργανο έμεινε για πολλά-πολλά χρόνια σε κάποια αποθήκη. Μόλις πρόσφατα κατάλαβε την αξία του και άρχισε να ψάχνει στοιχεία για τον κατασκευαστή. Έτσι χθές το απόγευμα είχα την τύχη και το προνόμιο να πιάσω στα χέρια μου ένα από ελάχιστα υπάρχοντα μπουζούκια εκείνης της πρώιμης εποχής του σύγχρονου μπουζουκιού.
Για την εξέταση της κατάστασης του μπουζουκιού και τις κατασκευαστικές λεπτομέρειες εμπιστεύτηκα τις γνώσεις και την εμπειρία του Νίκου Φρονιμόπουλου που παραβρέθηκε στη συνάντηση με τον ιδιοκτήτη και το ιστορικό αυτό όργανο. Τον ευχαριστώ.
Λίγα λόγια για το όργανο
Πρόκειται για ένα μικρό μπουζούκι (συγκρινόμενο με τα σύγχρονα), με εμφανείς επιρροές από το μαντολίνο. Η κατασκευή του οργάνου είναι πάρα πολύ καλή και προσεγμένη. Δείχνει μάστορα με μεράκι, ικανότητες και εμπειρία. Μήκος ελεύθερης χορδής 62 cm. Μήκος σκάφους 35,5 cm. Πλάτος 23 cm. Βάθος σκάφους 14,5 cm. Έχει ένα συμπαγές (χωρίς κόντρες) και αρκετά παχύ μπράτσο με πάρα πολύ λεπτή ταστιέρα. Η ένωση του μάνικου με το καράολο έχει γίνει με την τεχνική V joint που έχει εφαρμοστεί άψογα. Στο καράολο βρίσκουμε δύο τετράδες κλειδιών που μάλιστα έχουν τοποθετηθεί ανάποδα (πιθανώς ο αρχικός ιδιοκτήτης να ήταν αριστερόχειρας). Οι καβαλάρηδες (πάνω και κάτω) έχουν αρκετές χαρακιές και έτσι δεν είναι σαφές αν το όργανο στην αρχική του μορφή ήταν τρίχορδο ή τετράχορδο κτλ). Επίσης το προστατευτικό για την πένα φαίνεται ότι έχει αλλαχτεί γιατί δεν ταιριάζει με την υπόλοιπη αισθητική του οργάνου, είναι πολύ παχύ και σκεπάζει ένα μέρος της όμορφης ροζέτας, κάτι που δεν μπορεί να είναι μια λογική επιλογή του κατασκευαστή. Πέρα από αυτό, το όργανο δεν φαίνεται να έχει υποστεί κάποια σοβαρή επισκευή στο παρελθόν.
Η ασυνήθιστη διαίρεση της ταστιέρας μετά το 2ο τάστο
Το πιό ασυνήθιστο πάντως χαρακτηριστικό του οργάνου ήταν το εξής. Ενώ γενικά η ταστιέρα είναι διαιρεμένη με βάση την συγκερασμένη κλίμακα, μετά το 2ο τάστο έχουν προστεθεί 3 τάστα (3ο, 4ο και 5ο) ακολουθούν διαφορετική διαίρεση. Από εκεί και πέρα συνεχίζεται η διαίρεση με συγκερασμένη κλίμακα. Είναι αξιοσημείωτο επίσης ότι η “ανωμαλία” αυτή δεν υπάρχει στην επόμενη οκτάβα της ταστιέρας (μετά το 12ο τάστο)!!!.
Το καπάκι του είναι από τα πιο ωραία καπάκια που έχουμε δει σε οποιοδήποτε όργανο, με πάρα πολύ πυκνές και ίσιες βένες και σπάσιμο ακριβώς πίσω από τον καβαλάρη, με μεγάλη κλίση (13 μοίρες).
Σκάφος κελεμπέκι με τσάκιση στο καπάκι
Το σκάφος έχει έντονο μαντολινίστικο σχήμα και είναι κατασκευασμένο από κελεμπέκι (σφενδάμι) με χοντρά φιλέτα από έβενο. Το όργανο δεν βρίσκεται σε λειτουργική κατάσταση δεδομένου ότι έχει σημαντικά προβλήματα στο καπάκι, το οποίο παρουσιάζει ανοίγματα σε αρκετά σημεία. Η τρύπα έχει ροζέτα που αποκλείει την οπτική εξέταση του εσωτερικού, αλλά από διάφορα στοιχεία (οπτικά και ηχητικά) συμπεραίνεται θα πρέπει να έχουν ξεκολήσει κάποια καμάρια. Το μπράτσο, παρόλο ότι δεν έχει σκεβρώσει, έχει πάρει κλίση προς τα εμπρός.
Ο Κατασκευαστής
Ο Γεώργιος Χ. Ευαγγελίδης, παρόλο ότι είναι από τους γνωστούς κατασκευαστές της εποχής του, τα διαθέσιμα στοιχεία γι αυτόν (όπως άλλωστε και για τους περισσότερους παλαιούς οργανοποιούς) είναι ελάχιστα. Από το βιβλίο Geschiedenis van de mandoline (Ιστορία του μαντολίνου) του Βέλγου μαντολινίστα και κιθαρίστα Robert Janssens μαθαίνουμε τα εξής (το απόσπασμα δημοσιεύτηκε στο Ρεμπέτικο Φόρουμ):
“ Γεώργιος Ευαγγελίδης : Γεννήθηκε το 1860. Έμαθε την τέχνη του οργανοποιού δίπλα σε διάφορους Ιταλούς, Γερμανούς και Γάλλους οργανοποιούς. Εγκαθίσταται στην Αθήνα το 1885. Κατασκεύασε καλά βιολιά, μαντολίνα και κιθάρες. Τα μαντολίνα του δείχνουν εμφανείς Ιταλικές επιρροές και οι κιθάρες του Γαλλικές. Απέσπασε πολλά βραβεία στην Ελλάδα. “
Ένα ακόμα γνωστό όργανο του ίδιου κατασκευαστή, είναι ένα μπουζούκι του 1904 που επισκεύασε ο φίλος ερασιτέχνης οργανοποιός Γιάννης Τσουλόγιαννης. Περισσότερες λεπτομέρειες για εκείνο το μπουζούκι μπορείτε να βρείτε σε παλαιότερο άρθρο του παρόντος blog εδώ.
Η βιβλιογραφία της οργανοποιίας στη χώρα μας είναι πάμπτωχη. Και δυστυχώς σε αυτό τον τομέα, κανένα ΔΝΤ δεν μπορεί να μας σώσει. Όμως τελευταία κάτι έχει αρχίσει να κινείται. Πριν από λίγο καιρό δημοσιεύτηκε το πολυαναμενόμενο βιβλίο του οργανοποιού Νίκου Φρονιμόπουλου με τίτλο «Ο ταμπουράς του Μακρυγιάννη και η οργανοποιία του Λεωνίδα Γαΐλα». Το βιβλίο αυτό του Ν. Φρονιμόπουλου είναι αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης έρευνας πάνω στο θέμα, σε συνδυασμό με τη μακρόχρονη θητεία του στην ενεργό οργανοποιία.
Ο Λεωνίδας Γαΐλας είναι ο παλαιότερος γνωστός οργανοποιός του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους. Τον ανακάλυψε ο Ν. Φρονιμόπουλος όταν κλήθηκε να συντηρήσει το πιο επώνυμο μουσικό όργανο της νεώτερης Ελλάδας, δηλαδή τον ταμπουρά του Στρατηγού Μακρυγιάννη, που διατηρείται στο Εθνικό & Ιστορικό Μουσείο. Λεπτομέρειες για την ενδιαφέρουσα αυτή ιστορία μπορείτε να βρείτε εδώ και εδώ και εδώ .
Η επαφή του Ν. Φρονιμόπουλου με το συγκεκριμένο όργανο και με την ιστορία του Λεωνίδα Γαΐλα, δεν σταμάτησε στη συντήρηση που του είχε αναθέσει το μουσείο. Στην ουσία τα παραπάνω αποτέλεσαν την αφορμή και την ευκαιρία για την σε βάθος μελέτη της οργανοποιίας του Λ. Γαΐλα και άρα την οργανοποιία της εποχής εκείνης. Το αποτέλεσμα αυτής της μελέτης παρουσιάζεται ανάγλυφα στο βιβλίο.
Στο πρώτο μέρος του το βιβλίο ασχολείται με το ιστορικό κομμάτι της έρευνας, στο δεύτερο μέρος γίνεται μια λεπτομερής ανάλυση της οργανοποιίας του Λεωνίδα Γαΐλα, ενώ στο τρίτο μέρος δίνεται μια λεπτομερής πρόταση για τον τρόπο κατασκευής του ταμπουρά. Δηλαδή παρουσιάζεται με μεγάλη λεπτομέρεια όλη η διαδικασία της κατασκευής, ξεκινώντας από τον σχεδιασμό και την κατασκευή του καλουπιού, μέχρι τα λούστρα. Και όλα αυτά με σχέδια, τεχνικές λεπτομέρειες και επεξηγήσεις, καθώς και 54 φωτογραφίες από όλα τα στάδια της κατασκευής, που δίνουν την ευκαιρία σε κάθε ενδιαφερόμενο να κατασκευάσει ένα πιστό αντίγραφο του συγκεκριμένου ταμπουρά. Στο τέλος του βιβλίου μάλιστα, υπάρχει και σχέδιο του οργάνου σε φυσικό μέγεθος (κλίμακα 1:1).
Μα, θα αναρωτηθεί κάποιος, τι σχέση έχουν όλα αυτά με την σύγχρονη οργανοποιία; Και όμως η σχέση είναι παραπάνω από προφανής. Ο Ν. Φρονιμόπουλος καταφέρνει τελικά να τα συνδυάζει όλα. Δίνει μια πλήρη περιγραφή του πως σκέφτεται ένας οργανοποιός για τον σχεδιασμό ενός οργάνου και επίσης δίνει όλες τις τεχνικές λεπτομέρειες της κατασκευής του, από την αρχή μέχρι το τέλος. Μάλιστα για τον προσεκτικό και ενδιαφερόμενο αναγνώστη, μέσα στο βιβλίο παρουσιάζονται αρκετά «μυστικά» της καλλιτεχνικής οργανοποιίας. Μιλάμε για πραγματικά μικρά ή μεγαλύτερα μυστικά που συνήθως δεν συζητούνται καθόλου, που όμως έχουν μεγάλη σημασία και είναι ισχυρά τόσο για την παλαιότερη όσο και για την σύγχρονη οργανοποιία. Για παράδειγμα γίνεται αναφορά στο σημαντικό στάδιο του εμποτισμού των ξύλων, κάτι που δίνει επιπλέον προστασία στα όργανα και εγγυάται την μακρόχρονη ζωή τους. Επίσης δίνεται η συνταγή για την προετοιμασία των φυσικών λούστρων που προτείνονται για το συγκεκριμένο όργανο. Η ίδια συνταγή θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε σύγχρονο όργανο ποιότητας. Και αρκετά ακόμα που δεν είναι δυνατό να αναφερθούν στο σύντομο αυτό σημείωμα.
Σίγουρα το συγκεκριμένο βιβλίο δεν είναι ένα τυπικό «εγχειρίδιο οργανοποιίας». Όμως αυτό δεν του στερεί καθόλου τον τίτλο του βιβλίου αναφοράς. Το αντίθετο μάλιστα. Νομίζω ότι θα πρέπει να κοσμεί την βιβλιοθήκη κάθε οργανοποιού, ερασιτέχνη ή επαγγελματία, κάθε μουσικού, αλλά και γενικότερα κάθε φιλότεχνου ή φιλόμουσου.
Το βιβλίο διατίθεται από το πωλητήριο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου ( Παλαιά Βουλή) και από το βιβλιοπωλείο «Δωδώνη». Μπορείτε επίσης να το προμηθευτείτε κατευθείαν από τον ίδιο τον οργανοποιό-συγγραφέα (Email: fronik@otenet.gr ).
Η διεύθυνση του blog που διατηρεί ο Νίκος Φρονιμόπουλος είναι http://fronik.wordpress.com/
Είναι πάντοτε χαρά να ανακαλύπτει κανείς έστω και ψήγματα πληροφόρησης για το μεγάλο οργανοποιό Ζοζέφ. Τις περισσότερες φορές η πληροφορίες είναι έμμεσες και βρίσκονται χαμένες ανάμεσα σε πληροφορίες κυρίως για μουσικούς και συνθέτες της αντίστοιχης εποχής.
Και αν είναι σπάνιες οι φωτογραφίες των παλαιών οργανοποιών, ακόμα πιο σπάνια είναι τα βίντεο. Σίγουρα κάποια βίντεο θα υπάρχουν, κυρίως στα αρχεία της κρατικής τηλεόρασης. Όπως για παράδειγμα το συγκεκριμένο βίντεο που δημοσιεύoυμε σήμερα. Το συγκεκριμένο απόσπασμα υπάρχει στο πρώτο μέρος τετράωρου αφιερώματος που είχε κάνει η ΕΡΤ για τον Βασίλη Τσιτσάνη το 1985. Το αφιέρωμα είχε σκηνοθετήσει ο Κώστας Φέρρης που ως γνωστόν έχει κάνει σημαντικές δουλειές πάνω στο λαϊκό και το ρεμπέτικο τραγούδι.
Ο Ζοζέφ μιλάει για τον Τσιτσάνη, σε μια εμφάνιση διάρκειας ακριβώς ενός λεπτού. Παρόλο ότι η ποιότητα του βίντεο δεν είναι και πολύ καλή, είναι αρκετή για να δούμε τον καλό οργανοποιό στο εργαστήρι του στον Πειραιά, να μιλάει για την γνωριμία του με τον Τσιτσάνη.
Ολόκληρο το δίωρο πρώτο μέρος της βιογραφίας του Τσιτσάνη, υπάρχει στο αγγλόφωνο φόρουμ σχετικά με την Ελληνική λαϊκή μουσική και το μπουζούκι www.playbouzouki.com (Τη σχετική δημοσίευση έκανε το μέλος petro τον οποίο και ευχαριστώ πολύ.)
Ένα από τα πιο παλαιά τρίχορδα μπουζούκια που διασώζεται μέχρι σήμερα αποκαλύφθηκε σε σχετική συζήτηση στο Ρεμπέτικο Φόρουμ το έτος 2005. Είναι ένα μπουζούκι κατασκευασμένο το 1904 από τον κατασκευαστή Γεώργιο Χ. Ευαγγελίδη. Η δημοσίευση έγινε από το μέλος του Ρεμπέτικου Φόρουμ «Γιάννης Τ» ο οποίος είναι ερασιτέχνης οργανοποιός. Του το είχε πάει για επισκευή ένας παππούς, που και αυτός το είχε κληρονομήσει από τον παππού του, και το είχε στην ντουλάπα του αχρησιμοποίητο για πολλά χρόνια.
Το παρακάτω κείμενο είναι συρραφή από τις πληροφορίες που έδωσε ο «Γιάννης Τ» σε εκείνη την συζήτηση, που όμως δίνουν μια πλήρη εικόνα για το όργανο αυτό. Τις φωτογραφίες τις έχει τραβήξει ο ίδιος και είχαν δημοσιευτεί στο Ρεμπέτικο Φόρουμ, αλλά μου τις ξανάστειλε για τις ανάγκες αυτού του άρθρου. Τον ευχαριστούμε πολύ, τόσο για το συγκεκριμένο θέμα, όσο και γενικότερα για τις πληροφορίες που δημοσιεύει κατά καιρούς.
Αντιγράφω από τα μηνύματα του Γιάννη Τ στο Ρεμπέτικο Φόρουμ (με ασήμαντες αλλαγές στη ροή των σχολίων για να γίνει το κείμενο αναγνώσιμο):
«Πρόσφατα έπεσε στα χέρια μου (για επισκευή) ένα τρίχορδο μπουζούκι του 1904, κατασκευής Γεωργίου Ευαγγελίδη στην Αθήνα.
Τόσο τα υλικά (εξαιρουμένου του καπακιού ) όσο η ποιότητα κατασκευής είναι άριστα. Σκάφος παλίσσανδρος Βραζιλίας με κολάντζα κατσαρό κελεμπέκι, σκαλιστό και γεμισμένο με κάτι σαν πάστα (το σκάφος δεν έχει την έντονη γωνία του μαντολίνου είναι μάλλον ίσο σαν τα σύγχρονα μπουζούκια). Το μανίκι είναι από κελεμπέκι ντυμένο με καπλαμά παλίσσανδρο Βραζιλίας. Το καπάκι είναι έλατο με ροζέτα όχι όμως με ίσια νερά ενώ το κοσμεί μάλλον ταρταρούγα στην οποία έχει γίνει ενθετική με όστρακο και ροζέτα στην τρύπα. Η κλίμακα του είναι 65 cm. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι η τοποθέτηση των οστράκινων τσαμπουκάδων η οποία δεν είναι όπως στα σύγχρονα μπουζούκια (3, 5, 7, 10, 12 κλπ) αντίθετα ακολουθεί την κλίμακα δηλαδή έχει τσαμπουκάδες και στο μι για παράδειγμα και στο φα. Το μπουζούκι το έχει ένας παππούς και ήταν του παππού του! Έχει υποστεί μια κακή επισκευή (πριν από 50 χρονιά! Αν κρίνω απ τις χορδές που είχε πάνω) ήταν σε άθλια κατάσταση μετά την επισκευή του όμως, που έγινε πρώτα απ΄όλα με σεβασμό στα χρόνια του οργάνου, λαλούσε.
Η κλειδιέρα είναι τύπου τετράχορδου με τέσσερα κουρδιστήρια. Είναι αυθεντική καθώς η ένωση έχει γίνει με V joint όπως στις παλιές καλές κλασσικές κιθάρες. Όμοια ένωση έχει και το μπουζούκι του Κοπελιάδη (ΣΣ: εννοεί ένα άλλο παλαιό μπουζούκι που είχε επίσης επισκευάσει). Ο καβαλάρης έχει 6 εγκοπές και είναι αυθεντικός (είναι καλά προσαρμοσμένος). Επομένως ήταν τρίχορδο εξ αρχής.
Την φωτογραφία της πινακίδας την πήρα αφού έβγαλα το καπάκι (λόγω υγρασίας δεν ήταν και δύσκολο). Η επισκευή που έγινε ήταν γενική :κόλλησα τα σπασμένα σημεία του σκάφους, που ευτυχώς ήταν λίγα και τις ανοιγμένες ντούγες (η ψαρόκολλα πάνω στην ετικέτα είναι από προηγούμενη επισκευή), ξεκόλλησα τα ημιξεκολλημένα καμάρια και τα επανατοποθέτησα (τα ίδια στα ίδια σημεία ), ίσιωσα την ταστιέρα και άλλαξα τάστα πάνω στις αυθεντικές εγκοπές και τέλος λούστραρα το όργανο με γομμολάκα. Το όργανο έχει μια γλυκιά και σκαστή πενιά.»
ΥΓ. Εκπαιδευτικός είμαι αλλά κατασκευάζω (τρίχορδα λαούτα και λοιπά ταμπουροειδή, εσχάτως και κλασσικές κιθάρες) και αποκαθιστώ λειτουργικά παλιά όργανα (η Λακωνία είναι γεμάτη από παλιά λαούτα και μαντολίνα) εδώ και 12 χρόνια.
Τον παππού τον ανέκρινα και το μόνο που θυμόταν ήταν οτι ο παππούς του μερακλωνόταν καμιά φορά και έπαιζε καθώς και ότι κανένα απ τα παιδιά του και τα εγγόνια του δεν έμαθε να παίζει. Ο παππούς πεθανε κατα τη διάρκεια της κατοχής και έκτοτε το όργανο ήταν κουρδισμένο! αλλά με τρεις χορδές σε μια ντουλάπα.»
Γιάννης Τ
(Η οργανοποιία είναι νταλγκάς)
Σημείωση:
Εκτός από τις πληροφορίες για το συγκεκριμένο όργανο που μας δίνει ο Γιάννης Τ, δυστυχώς δεν έχω βρει άλλες πληροφορίες γύρω από τον κατασκευαστή Γεώργιο Χ. Ευαγγελίδη. Γιαυτό και παραμικρή πρόσθετη πληροφορία είναι ευπρόσδεκτη και πολύτιμη.
ΚαΠα
Έλληνες Οργανοποιοί 
Πρόσφατα σχόλια