You are currently browsing the tag archive for the ‘μαντολίνο’ tag.
Σε άρθρο μου που είχα αναρτήσει στο παρόν blog το 2012 https://greekluthiers.wordpress.com/2012/06/06/mourtzinos-fotografia/ εξέφραζα την ευχή να βρεθεί κάποια στιγμή, η φωτογραφία του διάσημου οργανοποιού Δημητρίου Μούρτζινου. Η επιθυμία αυτή ουσιαστικά εκπληρώθηκε πριν δύο χρόνια περίπου, όταν ο φίλος ερευνητής και οργανοποιός Πέτρος Μουστάκας είχε δημοσιεύσει μια φωτογραφία του Δ. Μούρτζινου, σε σχετικό βίντεο που ανάρτησε στο YouTube https://www.youtube.com/watch?v=v8DcIClvV6E. Τη φωτογραφία εκείνη είχε ανακαλύψει ο Πέτρος σε κείμενο του 1908.
Παρακάτω βλέπουμε τη φωτογραφία που είχε αναρτήσει ο Πέτρος Μουστάκας αλλά σε μεγαλύτερη ανάλυση.
Βλέποντας το άρθρο μου του 2012, χθες αργά το βράδυ επικοινώνησε μαζί μου ο (φίλος πλέον) Δημήτρης Παπαγεωργόπουλος, συλλέκτης και ιδιοκτήτης του Αρχείου Νεοελληνικής Τέχνης «Σοφία Λασκαρίδου» https://www.facebook.com/D.Papageorgopoulos/ για να με ενημερώσει ότι έχει στη διάθεσή του το πορτρέτο και φωτογραφίες του Δ. Μούρτζινου και τις οποίες τελικά μου έστειλε.
Η παραπάνω εικονιζόμενη κιθάρα-λύρα, όπως φαίνεται από τις φωτογραφίες, δεν είναι ίδια με την κιθάρα του Τζώρτζη Μολφέτα στην οποία είχα αναφερθεί στην παλαιότερη δημοσίευσή μου https://greekluthiers.wordpress.com/2020/05/10/%cf%8d-%ce%ac-%cf%8d-1857-1931/, καθότι η διακόσμηση στο κάτω μέρος του οργάνου είναι διαφορετική.
Ο Δημήτρης Παπαγεωργόπουλος μου απέστειλε και ένα δημοσίευμα σχετικά με τον Μούρτζινο το οποίο επεξεργάζομαι και όταν έχω επιπλέον πληροφορίες θα επανέλθω.
Ο Λάζαρος Ψυλλάκης στο εργαστήριό του το 1975
Ο Λάζαρος Ψυλλάκης γεννήθηκε στην Πόλη γύρω στα 1900. Η ακριβής ημερομηνία δεν είναι γνωστή γιατί τα πραγματικά στοιχεία έμειναν (μαζί με πολλά άλλα) πίσω, εκεί στην Πόλη. Πάντως το πιστοποιητικό του θανάτου του γράφει ότι γεννήθηκε το έτος 1899.
Η προσφυγιά τον βρήκε φαντάρο στον Τούρκικο Στρατό. Μέσα στην γενικότερη αναταραχή και με το επιπλέον στοιχείο ότι την εποχή εκείνη είχε πέσει χολέρα στα στρατόπεδα, το 1922 ο Λ. Ψυλλάκης μπήκε σε ένα πλοίο της γραμμής, προσποιήθηκε τον πλανόδιο μουσικό παίζοντας βιολί και κατάφερε να ξεφύγει από τους ελέγχους.
Το πραγματικό του όνομα ήταν Ψυλλόπουλος αλλά το άλλαξε σε Ψυλλάκης όταν ήλθε στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τους δικούς του το έκανε για να αποτινάξει από πάνω του τον χαρακτηρισμό «τουρκόσπορος» που θεωρούσε ότι συνόδευε την κατάληξη «–όπουλος». Η οικογένειά του δεν είχει σχέση με την οργανοποιία. Ο πατέρας του Βασίλης είχε καταγωγή από την Καππαδοκία και ήταν αρκετά εύπορος. Ασχολείτο στην Κωνσταντινούπολη με την κατασκευή οικοδομών. Εκτός από τον Λάζαρο είχε δύο ακόμα παιδιά τον Βαγγέλη και την Μαρία που ήλθαν επίσης ως πρόσφυγες στη Ελλάδα. Με την έλευσή τους στην Αθήνα (μαζί με την μητέρα τους Μαρία που ήλθε αργότερα) η οικογένεια εγκαταστάθηκε αρχικά σε μια προσφυγική παράγκα στο Περιστέρι. Ο πατέρας έμεινε πίσω στην Κωνσταντινούπολη όπου και πέθανε. Αντίθετα ο Λάζαρος δεν ξαναγύρισε ποτέ πίσω στην Πόλη.
Σε νεαρή ηλικία διερμηνέας στον τουρκικό στρατό
Ο Λάζαρος Ψυλλάκης ήταν μορφωμένος και είχε αποφοιτήσει από τη «Μεγάλη του Γένους Σχολή». Μιλούσε πέντε γλώσσες. Εκτός από τα Ελληνικά μιλούσε άπταιστα Γερμανικά, Γαλλικά και Τούρκικα. Επίσης μιλούσε και αγγλικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακριβώς επειδή ήταν μορφωμένος και πολύγλωσσος, σε πολύ μικρή ηλικία (γύρω στα 15 του χρόνια) τον είχε χρησιμοποιήσει ο Τούρκικος Στρατός ως διερμηνέα.
Οργανοποιός έγινε από μεράκι και αγάπη για το βιολί. Θα πρέπει να έμαθε την τέχνη μόνος του, με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του να στρέφεται στην κατασκευή και επισκευή των οργάνων της οικογένειας του βιολιού. Λόγω της πολυγλωσσίας του μπορούσε να μελετά τη διεθνή βιβλιογραφία της οργανοποιίας. Αργότερα (όπως αναφέρει ο ίδιος σε συνέντευξή του στο περιοδικό Φαντάζιο το 1975) σπούδασε οργανοποιία για λίγο καιρό στην Βιέννη όπου και ειδικεύτηκε στις επισκευές εγχόρδων. Στις διηγήσεις του έλεγε ότι το εργαστήριό του στην Πόλη ήταν στην περιοχή Τσαρσί (Καπαλί Τσαρσί;), κοντά στο εργαστήριο του Μανώλη Βενιού.
Με τη μητέρα του, τη σύζυγό του και το γυιό του στην Ακρόπολη πριν από τον πόλεμο
Όταν ήλθε στην Ελλάδα, με τα λίγα χρήματα και τα εργαλεία που κατάφερε να φέρει μαζί του, έφτιαξε ένα μικρό εργαστήριο σε μια σοφίτα στην οδό Σαπφούς (πάροδος της οδού Πειραιώς που βγαίνει στην Πλατεία Ωδείου), στο κέντρο της Αθήνας. Εκτός από τα βιολιά επισκεύαζε και κατασκεύαζε και άλλα όργανα όπως μαντολίνα και κιθάρες. Οι πρώτοι του πελάτες ήταν βέβαια οι συμπατριώτες του πρόσφυγες μουσικοί. Για να επεκτείνει το πελατολόγιό του πήγαινε στο Καφενείο των Μουσικών που τότε ήταν στην οδό Αθηνάς και έτσι γρήγορα έγινε γνωστός για τις ικανότητές του και οι δουλειές με τον καιρό πήγαιναν όλο και καλύτερα.
Γύρω στα 1930 έφτιαξε ένα εργαστήριο στην Πλατεία Ωδείου 2 και αργότερα στην οδό Πειραιώς 26. Όταν ξεκίνησε ο Πόλεμος και η κατοχή αναγκάστηκε να κλείσει το εργαστήριο. Ένα μέρος των εργαλείων του το μετέφερε στο σπίτι του στην Αγία Μαρίνα Ηλιούπολης όπου συνέχισε να δουλεύει, ενώ ένα σημαντικό μέρος του εξοπλισμού του εργαστηρίου έμεινε στο υπόγειο της Πειραιώς 26.
Η συγκεκριμένη ταμπέλα στο εσωτερικό των οργάνων χρησιμοποιήθηκε για πάρα πολλά χρόνια παρά την μετακίνηση του εργαστηρίου σε άλλες διευθύνσεις
Στη διάρκεια του πολέμου για να τα βγάλει πέρα έκανε και διάφορες άλλες δουλειές. Για παράδειγμα δούλεψε ως «τραμβαγέρης» (υπάλληλος εισπράκτορας) στα τραμ. Μάλιστα πήγαινε με τα πόδια από την Ηλιούπολη, μέχρι την Καλλιθέα που ήταν το αμαξοστάσιο. Για να αποφύγει αυτό το ατέλειωτο περπάτημα άφησε τα τραμ και κάποια στιγμή δούλεψε στο Καλυκοποιείο. Αλλά και από εκεί αναγκάστηκε να φύγει όταν ανακαλύφθηκε ότι γινόταν σαμποτάζ από κάποιον που είχε συστήσει ο ίδιος για δουλειά στο Καλυκοποιείο. Για αρκετό διάστημα κρυβόταν σε εργαστήριο του Φίλιππου Νάκα (ιδρυτή του γνωστού μουσικού οίκου). Αργότερα έγιναν και συγγενείς αφού ο Φίλιππος Νάκας βάφτισε τον εγγονό του Λάζαρο (παιδί του γιου του, Γιώργου Ψυλλάκη)
Στο εργαστήριο του σπιτιού του στον Υμηττό
Μετά την Ηλιούπολη εγκαταστάθηκε στον Υμηττό. Εκεί στην οδό Μεσολογγίου 2 είχε το εργαστήριό του μέχρι το 1956, οπότε ξαναγύρισε στο κέντρο της Αθήνας στην οδό Μαυρομιχάλη 56. Στη συνέχεια γύρω στα 1960 πήγε στην οδό Κωλέτη 2 (γωνία με την Ζωοδόχου πηγής) το οποίο διατήρησε μέχρι τη συνταξιοδότησή του. Για λίγα χρόνια ακόμα δούλεψε και στο τελευταίο του σπίτι στο οποίο είχε μετακομίσει εν τω μεταξύ, εκεί δίπλα, στην οδό Μάνης στα Εξάρχεια.
Ως οργανοποιός είχε για βασική και κύρια δραστηριότητά του, την κατασκευή και επισκευή οργάνων της οικογένειας του βιολιού. Στη γενιά του ο Λ. Ψυλλάκης ήταν ίσως ο μοναδικός τεχνίτης βιολιών και από το εργαστήριο του πέρασαν για συντήρηση σχεδόν όλα τα όργανα των συμφωνικών ορχηστρών της Ελλάδας. Επίσης, στην συνέντευξη του 1975 αναφέρει ότι τα 2/3 των οργάνων που κατασκεύασε πουλήθηκαν στο εξωτερικό.
Μπροστά στο εργαστήριο της Μαυρομιχάλη 56
Βέβαια, ανάλογα με τις ανάγκες και τη ζήτηση της κάθε εποχής, το εργαστήριο κατασκεύαζε και άλλα όργανα όπως κιθάρες και μαντολίνα (μέχρι και μπάντζο). Στην Κατοχή μάλιστα κατασκεύασε αρκετά μαντολίνα για τους Ιταλούς . Όμως, παρά την μεγάλη ζήτηση, ο ίδιος αρνιόταν κατηγορηματικά να κατασκευάσει μπουζούκια και γενικά δεν συμπαθούσε αυτό το όργανο. (Στην πραγματικότητα κάποτε έφτιαξε ένα και μοναδικό μπουζούκι). Λέγεται ότι ακόμα και ο Μάρκος Βαμβακάρης μαζί με τον Στράτο που είχαν ακούσει ότι ήταν καλός μάστορας, είχαν περάσει και από το εργαστήριό του ζητώντας του να τους φτιάξει καλά μπουζούκια. Αλλά αυτός αρνήθηκε.
Παντρεύτηκε το 1928 και απέκτησε τρία παιδιά. Τον Γιώργο (1933), τον Νικία (1940) και την Τριανταφυλλιά. Ο Γιώργος Ψυλλάκης από πολύ μικρός και για πολλά χρόνια δούλεψε μαζί με τον πατέρα του ως οργανοποιός. Μάλιστα διηγείται ότι παιδί ακόμα (ήταν δεν ήταν 12 χρονών) πήγε με τα πόδια από τον Υμηττό μέχρι τη Λεωφ. Αλεξάνδρας, για να παραδώσει (μέσα σε ένα τσουβάλι) μια παρτίδα από 11 μαντολίνα που είχαν κατασκευάσει για το Αναμορφωτήριο Θηλέων που ήταν πίσω από το Γήπεδο του Παναθηναϊκού. Ο Νικίας Ψυλλάκης έγινε χρυσοχόος με παράλληλο πάθος την συλλογή σπάνιων δίσκων γραμμοφώνου, παλαιών ραδιοφώνων και γραμμοφώνων.
Ο Λάζαρος Ψυλλάκης πέθανε στις 27/10/1986 σε νοσοκομείο των Αθηνών από βαρύ αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.
Υ.Γ.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους κυρίους Γιώργο και Νικία Ψυλλάκη για την προθυμία τους να μου διηγηθούν την ιστορία της οικογένειας Ψυλλάκη και να μου εμπιστευθούν πολύτιμα στοιχεία από το αρχείο τους. Επίσης ευχαριστώ ιδιαίτερα τον Λάζαρο Γ. Ψυλλάκη για την συνεχή υποστήριξη στη συλλογή των στοιχείων και των φωτογραφιών και το φιλόξενο σπίτι του όπου έγιναν οι συνεντεύξεις.
Από αριστερά Γιώργος, Λάζαρος (γιός του Γιώργου) και Νικίας Ψυλλάκης
Ο Δημήτριος Μούρτζινος θεωρείται ως ένας από τους καλύτερους παλαιούς οργανοποιούς. Γιαυτό αναζητούμε εδώ και καιρό μια φωτογραφία του. Παρόλο ότι έχω συναντήσει ανθρώπους που μου έχουν πει ότι έχουν δει φωτογραφίες του Δ. Μούρτζινου, μέχρι σήμερα καμιά δεν έχει έλθει στη δημοσιότητα. Ας ελπίζουμε ότι αυτό θα γίνει σύντομα. Όμως, αν δεν έχουμε ακόμα φωτογραφία του ίδιου του οργανοποιού, δεν είναι λίγο να δημοσιεύεται μια άγνωστη σε μας φωτογραφία του εργαστηρίου του.
Η πρόθεση του φωτογράφου μάλλον ήταν να αποτυπώσει την οδό Κολοκτρώνη στα 1905. Έλα όμως που σε πρώτο πλάνο ήταν η πρόσοψη του οργανοποιείου του Μούρτζινου! Έτσι λοιπόν η ιστορική αυτή φωτογραφία της πόλης, αποκτά για μας ένα πολύ ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Από άλλες πηγές της εποχής γνωρίζουμε ότι γενικά ο Δ. Μούρτζινος είχε το εργαστήριό του σε διάφορα μαγαζιά της οδού Κολοκοτρώνη, αλλά μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το 1905 το εργαστήριο βρισκόταν στον αριθμό 67.
Προσωπικά την φωτογραφία την είδα στο πολύ καλό blog Rebet Cafe. Η πηγή της φωτογραφίας είναι το φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη και ειδικότερα η έκδοση «ΑΘΗΝΑ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ. Από τη Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου». Στο site Hellenic Vitual Archives υπάρχει ένα μεγάλο μέρος αυτού του φωτογραφικού υλικού. Επίσης μερικές φωτογραφίες αναδημοσιεύονται στην σελίδα Μουσικά Όργανα του Facebook.
Η Οδός Κολοκοτρώνη το 1905. Στα δεξιά διακρίνεται καθαρά η ταμπέλα του εργαστηρίου του Δ. Μούρτζινου
© Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου – Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη
Σύντομο βιογραφικό του Δ. Μούρτζινου
Ο Δημήτριος Μούρτζινος αναγνωρίζεται ως ένας από τους καλύτερους Έλληνες οργανοποιούς. Καταγόταν από την Αίγινα και σύμφωνα με το Λεξικό Ελληνικής Μουσικής του Τ. Καλογερόπουλου, αρχικά ήταν επιπλοποιός και για μεγάλο διάστημα ο μοναδικός τεχνίτης οργανοποιός. Την τέχνη του οργανοποιού την έμαθε στο εργαστήριο του Ιωάννη Γομπάκη. Εκτός από οργανοποιός ήταν και τραγουδιστής. Για την καταπληκτική δουλειά του στην οργανοποιία, βραβεύτηκε σε διάφορες διεθνείς εκθέσεις όπως του Παρισιού (1889 και 1900), των Αθηνών (1903), της Οστάνδης (1904) και της Λιέγης (1905).
Το εργαστήριό του ήταν στην οδό Κολοκοτρώνη στο κέντρο της Αθήνας. Φαίνεται ότι εκείνη την εποχή η οδός Κολοκοτρώνη ήταν «η πιάτσα» της οργανοποιίας γιατί εκεί υπήρχαν και άλλα εργαστήρια, όπως για παράδειγμα του Ιωάννη Σταθόπουλου. Το εργαστήριο του Δ. Μούρτζινου μετακόμισε το 1911 στην ίδια οδό από τον αριθμό 67, στον αριθμό 57. Σε διαφημίσεις του εργαστηρίου στην εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» το 1916, τονίζεται ότι είναι «το πρώτον εν τη Ανατολή εργοστάσιον μουσικών οργάνων».
Ο Δημήτριος Μούρτζινος ήταν πολύ καλός κατασκευαστής μαντολίνων, κιθαρών αλλά και βιολιών. Έχει ενδιαφέρον να δούμε τι συνέβη κατά την συμμετοχή του στην έκθεση των Παρισίων του 1900. Ο Δ. Μούρτζινος είχε στείλει μερικά όργανα, μεταξύ αυτών ένα μαντολίνο ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας, κατασκευασμένο από σπάνια και ασυνήθιστα υλικά, όπως η ταρταρούγα (όστρακο χελώνας) και διακοσμημένο με ασήμι και όστρακα. Το όργανο ήταν τόσο περίτεχνα κατασκευασμένο που η ελλανόδικος επιτροπή, θεώρησε ότι ήταν αδύνατο να κατασκευάστηκε από Έλληνα οργανοποιό και γι αυτό το λόγο δεν ήθελε να του απονείμει βραβείο. Μετά από τις έντονες διαμαρτυρίες της Ελληνικής πλευράς και τις έγγραφες διαβεβαιώσεις του Δ. Μούρτζινου ότι το όργανο ήταν δικό του και ότι θα μπορούσε μπροστά στην Επιτροπή να κατασκευάσει ένα καινούργιο πανομοιότυπο, η επιτροπή «χάριν λεπτότητος, όπως μη φανώσιν ως εντελώς αμφιβάλλοντες» τελικά του απένειμε το χάλκινο βραβείο. Ενδιαφέρον έχει επίσης ότι το 1901 ο Μούρτζινος καταμήνυσε κάποιο συνάδελφό του, ότι με ανώνυμο επιστολή τον συκοφάντησε στην ελλανόδικο επιτροπή.
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΓΕΩΡ. Χ. ΕΥΑΓΓΕΛΙΔΟΥ ΑΘΗΝΑΙ 1900
Προχθές το απόγευμα, έλαβα ένα email από ένα αναγνώση του Blog που με ενημέρωνε ότι είχε στην κατοχή του ένα μπουζούκι του 1900 κατασκευής Γ.Χ. Ευαγγελίδη και με ερωτούσε αν θα με ενδιέφερε να το δώ. Περιττό να σας πω ποιά ήταν η απάντησή μου. Ο τυχερός ιδιοκτήτης του Δημήτρης Β. το έχει στην κατοχή του για περισσότερα από 30 χρόνια. Ο αρχικός ιδιοκτήτης ήταν κάποιος θείος του ο οποίος και του το είχε δωρίσει. Ο σημερινός ιδιοκτήτης δεν παίζει μπουζούκι και έτσι το ιστορικό αυτό όργανο έμεινε για πολλά-πολλά χρόνια σε κάποια αποθήκη. Μόλις πρόσφατα κατάλαβε την αξία του και άρχισε να ψάχνει στοιχεία για τον κατασκευαστή. Έτσι χθές το απόγευμα είχα την τύχη και το προνόμιο να πιάσω στα χέρια μου ένα από ελάχιστα υπάρχοντα μπουζούκια εκείνης της πρώιμης εποχής του σύγχρονου μπουζουκιού.
Για την εξέταση της κατάστασης του μπουζουκιού και τις κατασκευαστικές λεπτομέρειες εμπιστεύτηκα τις γνώσεις και την εμπειρία του Νίκου Φρονιμόπουλου που παραβρέθηκε στη συνάντηση με τον ιδιοκτήτη και το ιστορικό αυτό όργανο. Τον ευχαριστώ.
Λίγα λόγια για το όργανο
Πρόκειται για ένα μικρό μπουζούκι (συγκρινόμενο με τα σύγχρονα), με εμφανείς επιρροές από το μαντολίνο. Η κατασκευή του οργάνου είναι πάρα πολύ καλή και προσεγμένη. Δείχνει μάστορα με μεράκι, ικανότητες και εμπειρία. Μήκος ελεύθερης χορδής 62 cm. Μήκος σκάφους 35,5 cm. Πλάτος 23 cm. Βάθος σκάφους 14,5 cm. Έχει ένα συμπαγές (χωρίς κόντρες) και αρκετά παχύ μπράτσο με πάρα πολύ λεπτή ταστιέρα. Η ένωση του μάνικου με το καράολο έχει γίνει με την τεχνική V joint που έχει εφαρμοστεί άψογα. Στο καράολο βρίσκουμε δύο τετράδες κλειδιών που μάλιστα έχουν τοποθετηθεί ανάποδα (πιθανώς ο αρχικός ιδιοκτήτης να ήταν αριστερόχειρας). Οι καβαλάρηδες (πάνω και κάτω) έχουν αρκετές χαρακιές και έτσι δεν είναι σαφές αν το όργανο στην αρχική του μορφή ήταν τρίχορδο ή τετράχορδο κτλ). Επίσης το προστατευτικό για την πένα φαίνεται ότι έχει αλλαχτεί γιατί δεν ταιριάζει με την υπόλοιπη αισθητική του οργάνου, είναι πολύ παχύ και σκεπάζει ένα μέρος της όμορφης ροζέτας, κάτι που δεν μπορεί να είναι μια λογική επιλογή του κατασκευαστή. Πέρα από αυτό, το όργανο δεν φαίνεται να έχει υποστεί κάποια σοβαρή επισκευή στο παρελθόν.
Η ασυνήθιστη διαίρεση της ταστιέρας μετά το 2ο τάστο
Το πιό ασυνήθιστο πάντως χαρακτηριστικό του οργάνου ήταν το εξής. Ενώ γενικά η ταστιέρα είναι διαιρεμένη με βάση την συγκερασμένη κλίμακα, μετά το 2ο τάστο έχουν προστεθεί 3 τάστα (3ο, 4ο και 5ο) ακολουθούν διαφορετική διαίρεση. Από εκεί και πέρα συνεχίζεται η διαίρεση με συγκερασμένη κλίμακα. Είναι αξιοσημείωτο επίσης ότι η “ανωμαλία” αυτή δεν υπάρχει στην επόμενη οκτάβα της ταστιέρας (μετά το 12ο τάστο)!!!.
Το καπάκι του είναι από τα πιο ωραία καπάκια που έχουμε δει σε οποιοδήποτε όργανο, με πάρα πολύ πυκνές και ίσιες βένες και σπάσιμο ακριβώς πίσω από τον καβαλάρη, με μεγάλη κλίση (13 μοίρες).
Σκάφος κελεμπέκι με τσάκιση στο καπάκι
Το σκάφος έχει έντονο μαντολινίστικο σχήμα και είναι κατασκευασμένο από κελεμπέκι (σφενδάμι) με χοντρά φιλέτα από έβενο. Το όργανο δεν βρίσκεται σε λειτουργική κατάσταση δεδομένου ότι έχει σημαντικά προβλήματα στο καπάκι, το οποίο παρουσιάζει ανοίγματα σε αρκετά σημεία. Η τρύπα έχει ροζέτα που αποκλείει την οπτική εξέταση του εσωτερικού, αλλά από διάφορα στοιχεία (οπτικά και ηχητικά) συμπεραίνεται θα πρέπει να έχουν ξεκολήσει κάποια καμάρια. Το μπράτσο, παρόλο ότι δεν έχει σκεβρώσει, έχει πάρει κλίση προς τα εμπρός.
Ο Κατασκευαστής
Ο Γεώργιος Χ. Ευαγγελίδης, παρόλο ότι είναι από τους γνωστούς κατασκευαστές της εποχής του, τα διαθέσιμα στοιχεία γι αυτόν (όπως άλλωστε και για τους περισσότερους παλαιούς οργανοποιούς) είναι ελάχιστα. Από το βιβλίο Geschiedenis van de mandoline (Ιστορία του μαντολίνου) του Βέλγου μαντολινίστα και κιθαρίστα Robert Janssens μαθαίνουμε τα εξής (το απόσπασμα δημοσιεύτηκε στο Ρεμπέτικο Φόρουμ):
“ Γεώργιος Ευαγγελίδης : Γεννήθηκε το 1860. Έμαθε την τέχνη του οργανοποιού δίπλα σε διάφορους Ιταλούς, Γερμανούς και Γάλλους οργανοποιούς. Εγκαθίσταται στην Αθήνα το 1885. Κατασκεύασε καλά βιολιά, μαντολίνα και κιθάρες. Τα μαντολίνα του δείχνουν εμφανείς Ιταλικές επιρροές και οι κιθάρες του Γαλλικές. Απέσπασε πολλά βραβεία στην Ελλάδα. “
Ένα ακόμα γνωστό όργανο του ίδιου κατασκευαστή, είναι ένα μπουζούκι του 1904 που επισκεύασε ο φίλος ερασιτέχνης οργανοποιός Γιάννης Τσουλόγιαννης. Περισσότερες λεπτομέρειες για εκείνο το μπουζούκι μπορείτε να βρείτε σε παλαιότερο άρθρο του παρόντος blog εδώ.
5ήμερο εκδηλώσεων με θεματική έκθεση κατασκευής μουσικών οργάνων, συναυλίες και διαλέξεις.
Το «Εργαστήρι Μουσικής Αγωγής και Κατασκευής Μουσικών Οργάνων» του Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία (ΤΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο Αθηνών), σε συνεργασία με το Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων Φοίβου Ανωγειανάκη – Κέντρο Εθνομουσικολογίας (M.Ε.Λ.Μ.Ο.Κ.Ε.), διοργανώνει θεματική έκθεση μουσικών οργάνων με θέμα «Μαντολίνα και Κιθάρες στη σύγχρονη Ελλάδα».
Θα παρουσιαστούν όργανα κατασκευασμένα από σύγχρονους οργανοποιούς, ιστορικά όργανα και φωτογραφικό υλικό καθώς και βιβλιογραφικές πηγές σχετικές με την οργανοποιία. Η έκθεση θα πλαισιωθεί από διαλέξεις και συναυλίες.
Χώρος: Κτίριο «Κωστής Παλαμάς» (Ακαδημίας 48 και Σίνα, 105 62)
Περίοδος: Τετάρτη 4 έως Κυριακή 8 Μαΐου
Υπεύθυνοι προγράμματος:
• Λάμπρος Λιάβας καθηγητής ΤΜΣ, Πανεπιστήμιο Αθηνών
• Νικόλας Τσαφταρίδης ΕΕΔΙΠ Α΄ βαθμίδας, ΤΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο Αθηνών
• Πέτρος Μουστάκας Εθνομουσικολόγος M.Ε.Λ.Μ.Ο.Κ.Ε
Όσοι και όσες ενδιαφέρονται να εκθέσουν όργανα της οικογένειας του μαντολίνου (μαντολίνο, μαντόλα, μαντολοτσέλο) ή/και κιθάρες (κλασικές, ακουστικές κτλ) θα πρέπει να δηλώσουν συμμετοχή μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου 2011. Σε περίπτωση που θα υπάρξει πρόβλημα λόγω αυξημένης συμμετοχής εκθετών θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας με προσπάθεια να υπάρξει ισορροπία ανάμεσα στις κιθάρες και στα μαντολίνα.
Δηλώσεις συμμετοχής στις διευθύνσεις nikotsaf@ecd.uoa.gr, moustakasp@yahoo.gr
Λήξη των δηλώσεων συμμετοχής: 28-2-2011
Τις προηγούμενες ημέρες βρέθηκα στο Ρέθυμνο της Κρήτης για οικογενειακούς λόγους. Ήταν λοιπόν μια καλή ευκαιρία να γνωρίσω τους Ρεθυμνιώτες οργανοποιούς. Με μια μικρή επίσκεψη και λίγη κουβέντα με καθένα από τους τέσσερις που τελικά είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ, νομίζω ότι πήρα μια καλή γεύση από τις οργανοκατασκευές στην πόλη αυτή της Κρήτης με την μεγάλη παράδοση στην κατασκευή της λύρας. Τους αναφέρω αλφαβητικά.
Μανώλης Κατσαντώνης
Βάρδα Καλέργη 38, Ρέθυμνο
Τηλέφωνο: 2831029043
Ο Μανώλης Κατσαντώνης ξεκίνησε πριν από πολλά χρόνια να κατασκευάζει όργανα από προσωπικό μεράκι. Σήμερα εκτός από κρητικές λύρες και λαούτα, κατασκευάζει και πολλά άλλα λαϊκά και παραδοσιακά όργανα, όπως μαντολίνα, κιθάρες, μπαγλαμάδες, τζουράδες και μπουζούκια. Κατά καιρούς πειραματίζεται με αρχαία όργανα καθώς και με “υβρίδια” όργανα δική του σχεδίασης και κατασκευής.
Το εργαστηριό του είναι στην πολυσύχναστη από τουρίστες οδό Βάρδα Καλέργη 38, στην παλαιά πόλη του Ρεθύμνου.
Ο Μανώλης Κατσαντώνης
Μανώλης Κεραμιανάκης
Μελισσινού 15, Ρέθυμνο
Ο Μανώλης Κεραμιανάκης έχει και αυτός το εργαστήριό του στην παλαιά πόλη του Ρεθύμνου, στην οδό Μελισσινού 15. Ασχολείται αποκλειστικά με την κατασκευή λαούτων. Μάλιστα έχει βρει ένα δικό του τρόπο να δένει τους μπερντέδες. Στη θέση του κάθε μπερντέ κάνει μια μικρή διαμπερή τρύπα στο μπράτσο κάτω από την ταστιέρα, μέσα από την οποία περνά τη μεσινέζα. Έτσι το πίσω μέρος του μπράτσου παραμένει ελεύθερο και δεν εμποδίζεται το χέρι να γλυστρά γρήγορα στο μπράτσο.
Ο Μανώλης Κεραμιανάκης
Γιώργος Παπαλεξάκης
Δημακοπούλου 6, Ρέθυμνο
Τηλέφωνο: 2831050842
Ο Γιώργος Παπαλεξάκης κατασκευάζει κυρίως κρητικές λύρες. Το εργαστήριό του βρίσκεται στη θέση που ήταν το εργαστήριο του θρυλικού κατασκευαστή λύρας Μανώλη Σταγάκη, στην οδό Δημακοπούλου 6, κοντά στην Μεγάλη Πόρτα της παλαιάς πόλης του Ρεθύμνου.
Συνήθως στο εργαστήριο στη οδό Δημακοπούλου βρίσκεται ο γυιός του Νίκος ο οποίος εκτός από την τέχνη του οργανοποιού που μαθαίνει από τον πατέρα του, είναι και μουσικός (λαουτιέρης). Ο Γιώργος Παπαλεξάκης μαζί με τον άλλο του γυιό, συνήθως βρίσκεται στο δεύτερο εργαστήριο στο χωριό Ατσιπόπουλο στα περίχωρα του Ρεθύμνου. Στο Ατσιπόπουλο υπάρχουν τα ηλεκτρικά εργαλεία του εργαστηρίου (κορδέλα κτλ) και γίνονται οι περισσότερες κατασκευαστικές εργασίες στα όργανα. Στο εργαστήριο στο Ρέθυμνο γίνονται τα λούστρα και οι πωλήσεις των οργάνων.
Γιώργος & Νίκος Παπαλεξάκης (από καρτ-ποσταλ που κυκλοφορεί στο Ρέθυμνο)
Μανώλης Σταγάκης
Χατζημιχάλη Γιάνναρη 45, Ρέθυμνο
Τηλέφωνο: 2831030831
Ο Μανώλης Σταγάκης είναι εγγονός του θρυλικού γερό-Μανώλη Σταγάκη που μαζί με τον Γιάννη Παπαδάκη ή Καρεκλά έδωσε στην κρητική λύρα την σημερινή της μορφή (δανείστηκαν αρκετά από χαρακτηριστικά του βιολιού και του μαντολίνου), δίνοντας έτσι μεγαλύτερες μουσικές δυνατότητες. Ο γερο-Μανώλης Σταγάκης πέθανε το 2006 σε ηλικία 92 ετών αφού πρώτα είχε διδάξει την τέχνη της οργανοποιίας, στους δύο του γυιούς, Μιχάλη και Γιάννη. Ο Μιχάλης Σταγάκης ήταν ο συνεχιστής του εργαστηρίου αφού από τη δεκαετία του ‘70 δούλευε μαζί με τον πατέρα του. Δυστυχώς πέθανε και αυτός πολύ νωρίς το 1995 και έτσι το οργανοποιείο των Σταγάκηδων έκλεισε για μερικά χρόνια.
Ο νεαρός Μανώλης Σταγάκης (είναι 28 ετών) είναι γυιός του Μιχάλη Σταγάκη και στην ουσία μεγάλωσε ανάμεσα στα όργανα που κατασκεύαζε ο παππούς του, ο πατέρας του και ο θείος του. Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του και πήρε το πτυχίο του (σχετικά με την Γεωπονία), το κρέμασε στο τοίχο του εργαστηρίου του και άρχισε και αυτός να κατασκευάζει λύρες με την μέθοδο που γνώριζαν πολύ καλά οι πρόγονοί του. Ως οργανοποιός ασχολείται αποκλειστικά με την κατασκευή της λύρας. Αρχικά το εργαστήριό του το δημιούργησε στο χωριό Καστελλάκια του Ρεθύμνου. Όμως πρίν λίγες ημέρες άνοιξε ένα νέο σύγχρονο εργαστήριο μέσα στην πόλη του Ρεθύμνου, στην οδό Χατζημιχάλη Γιάνναρη 45. Το νέο καλαίσθητο εργαστήριο λειτουργεί και ως χώρος πολλαπλών χρήσεων, εκθετήριο και κατάστημα πώλησης τόσο των δικών του όσο και πολλών άλλων οργάνων. Επίσης ο χώρος, μπορεί να θεωρηθεί και ως μουσείο της οικογένειας Σταγάκη, αφού σε περίοπτη θέση εκτίθεται ο παλαιός εργαστηριακός πάγκος του παππού, διάφορα παλαιά εργαλεία, καθώς και φωτογραφίες από την ιστορία των Σταγάκηδων.
Ο Μανώλης Σταγάκης
Την βρήκαμε σε μήνυμα στο Ρεμπέτικο Φόρουμ.
Είναι η ιστοσελίδα του Κρητικού οργανοποιού Τζανάκη Στέλιου, ο οποίος μαζί με το γιό του Νίκο, κατασκευάζουν κρητικές λύρες, λαούτα και μαντολίνα στις Κυδωνιές του νομού Χανίων.
Τα στοιχεία επικοινωνίας είναι:
http://www.tzanakis-stelios.gr/
Λάκκοι Κυδωνίας Ν. Χανίων
Σταθερό: 2821067384
Κινητό: 6937183039
email: info@tzanakis-stelios.gr
Οι Αρμένιοι στην καταγωγή αδελφοί Απαρτιάν, είναι από τους πολύ ονομαστούς παλαιούς οργανοποιούς. Οι λαϊκές τους κιθάρες είναι σήμερα περιζήτητες. Παρόλα αυτά τα δημοσιευμένα στοιχεία γι’ αυτούς (όπως για τους περισσότερους άλλωστε παλαιούς οργανοποιούς), είναι ανύπαρκτα. Ευτυχώς που ο Άρτω Απαρτιάν (γιός του Άρη Απαρτιάν), καταξιωμένος ηθοποιός του θεάτρου (και όχι μόνο) είχε την καλωσύνη να μας δώσει πολλές πληροφορίες και φωτογραφίες από το αρχείο του. Τον ευχαριστούμε πολύ.
Γρηγόρης Απαρτιάν (1898-1964)
Άρης Απαρτιάν (1919 – 2003)
Η οικογένεια του Χαρουτιούν ή Άρτω (Αναστάσιος) και της Σουλτανέ Απαρτιάν ήλθε στην Ελλάδα το 1922, με την καταστροφή της Σμύρνης. Η καταγωγή τους ήταν από το χωριό Συς της Μ. Ασίας (στην περιοχή της αρχαίας Κιλικίας). Η δουλειά του Άρτω Απαρτιάν στην πατρίδα του, ήταν “πραματευτής”. Όταν οι Απαρτιάν ήλθαν στην Ελλάδα, είχαν 5 παιδιά. Τον Κρικόρ (Γρηγόρη), τον Αρίς (Άρη) και τις τρείς αδελφές τους. Είχαν ήδη πεθάνει 7 ακόμα παιδιά σε διάφορες ηλικίες.
Ο Γρηγόρης Απαρτιάν με τη μητέρα του και πιό πίσω ο Άρης Απαρτιάν, στις αρχές τις δεκαετίας του ’50.
Δεδομένου ότι ο Γρηγόρης ήταν ο μεγαλύτερος αδελφός ενώ ο Άρης ο μικρότερος, είχαν πολύ μεγάλη διαφορά ηλικίας μεταξύ τους (περίπου 22 χρόνια). Οι ακριβείς ημερομηνίες γέννησής τους δεν είναι γνωστές λόγω του ότι όταν ήλθαν από την Σμύρνη δεν είχαν έγγραφα μαζί τους. Ο Άρης γεννήθηκε το 1919 (ή το 1920) και άρα ο Γρηγόρης πρέπει να γεννήθηκε γύρω στα 1898.
Το ’22 ο Γρηγόρης Απαρτιάν ήταν ήδη ένας νεαρός άνδρας με ιδιαίτερες τεχνικές δεξιότητες σε διάφορες ειδικότητες. Ήταν αυτό που λέμε «πολυτεχνίτης». Μια από τις δουλειές που έκανε στη Σμύρνη ήταν η κατασκευή πηγαδιών. Όταν ήλθαν στην Αθήνα, ο Γρηγόρης ψάχνοντας για δουλειά, ανακάλυψε το εργαστήριο οργανοποιίας του Δ. Μούρτζινου (1857-1931). Πολύ συχνά πήγαινε και στεκόταν έξω από τη βιτρίνα και παρακολουθούσε τη διαδικασία της κατασκευής των οργάνων. Στην αρχή ο Μούρτζινος τον έδιωχνε δεδομένου μάλιστα ότι δεν μπορούσαν να συνεννοηθούν αφού ο Γρηγόρης τότε δεν γνώριζε ακόμα τα Ελληνικά. Όμως φαίνεται ότι οι ικανότητες του Γρηγόρη έπεισαν τον Δ. Μούρτζινο να τον πάρει τελικά ως βοηθό του. Έτσι ο Γρηγόρης Απαρτιάν είχε την τύχη να εξασκήσει τις δικές του δεξιότητες και να μάθει την τέχνη της οργανοποιίας δίπλα σε ένα πολύ σπουδαίο οργανοποιό. Αργότερα, στο εργαστήριο του Μούρτζινου εργάστηκαν και οι αδελφές του.
Ο Άρης Απαρτιάν στο εργαστήριό του. (Φωτογραφία Άρτω Απαρτιάν)
Σε λίγα χρόνια (μάλλον μετά το θάνατο του Δ. Μούρτζινου το 1931) ο Γρηγόρης έφτιαξε το δικό του εργαστήριο στον Πειραιά. Από την πλευρά του ο Άρης, παρόλο ότι τα πήγαινε καλά με τα μαθήματα και ήταν καλός μαθητής, λόγω των συνθηκών της εποχής, τελείωσε το Δημοτικό σχολείο και άρχισε να δουλεύει στο εργαστήριο του αδελφού του. Ο Άρης Απαρτιάν όμως, λόγω της δίψας του να μορφωθεί, δεν εγκατέλειψε ποτέ το διάβασμα και με την πάροδο των χρόνων απέκτησε μεγάλη ευρυμάθεια.
Το εργαστήριο των Απαρτιάν ήταν στον Πειραιά στην οδό Ρετσίνα αριθμός 13Ε, στο ίδιο σημείο για πάνω από 60 χρόνια. Οι Απαρτιάν έφτιαχναν πάρα πολλά είδη οργάνων (κιθάρες, λαϊκές και κλασικές, μαντολίνα, μάντολες, λαούτα, μπουζούκια κ.ά (μέχρι και καλούπι για μπάντζο είχαν). Τα ξύλα που χρησιμοποιούσαν στα όργανα τα αγόραζαν από τα ξυλεμπορικά που υπήρχαν στο τέλος της οδού Ρετσίνα, στις γραμμές του τραίνου.
Ο Άρης Απαρτιάν σε μια παρτίδα τάβλι με το φίλο του οργανοποιό Θόδωρο Μουντάκη
Ο Γρηγόρης ως πολλά χρόνια μεγαλύτερος από τον Άρη ήταν το αφεντικό και ιδιοκτήτης του οργανοποιείου. Ο Άρης ήταν απλά εργαζόμενος και έπαιρνε κάποιο μισθό. Το εργαστήριο πέρασε στο όνομά του Άρη, όταν πέθανε ο Γρηγόρης το 1964. Ο Άρης Απαρτιάν πέθανε το 2003 από καρκίνο στη σπονδυλική στήλη. Παρόλο ότι είχε πάρει σύνταξη από τη δεκαετία του 1980, το εργαστήριο το κράτησε ανοικτό μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Οι δεσμοί φιλίας με τους άλλους επαγγελματίες στα διπλανά μαγαζιά μετά τα τόσα χρόνια εργασίας στο ίδιο σημείο, ήταν τόσο ισχυροί γι αυτόν που τον έκαναν να μη θέλει να φύγει από την οδό Ρετσίνα. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα δεν άκουγε καλά και σε κάποιες δουλειές έπαιρνε μαζί του κάποιους φίλους για να ακούσουν αντί γι αυτόν.
Ο γιός του Άρη, ο Άρτω Απαρτιάν, δούλεψε στο εργαστήριο για δύο περίπου χρόνια αλλά τελικά τον κέρδισε μια άλλη μεγάλη τέχνη, η ηθοποιία. Σήμερα είναι ένας καταξιωμένος ηθόποιός του θεάτρου, έχοντας ερμηνεύσει πολύ σημαντικούς ρόλους στο αρχαίο δράμα και το κλασικό ρεπερτόριο. Επίσης έχει παίξει σε αρκετές κινηματογραφικές ταινίες και στην τηλεόραση.
Οι λαϊκές κιθάρες που κατασκεύασαν οι Αφοί Απαρτιάν, θεωρούνται σήμερα όργανα κορυφαίας ηχητικής ποιότητας και τα αναζητούν πολλοί μουσικοί του λαϊκού και ιδιαίτερα του ρεμπέτικου τραγουδιού.
Ταμπέλα από κιθάρα Γρ.Απαρτιάν κατασκευής 1959 με την φωτογραφία του, όπως συνηθίζονταν εκείνη την εποχή.
Ταμπέλα από κιθάρα Άρη Απαρτιάν κατασκευής 1969.
Έλληνες Οργανοποιοί 
Πρόσφατα σχόλια