Ποιοί έφτιαχναν τα όργανα του Μάρκου Βαμβακάρη;

Πρόσφατα ξανακοίταξα την Αυτοβιογραφία του Μάρκου (Μάρκος Βαμβακάρης – ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ – Α.Βέλλου-Καϊλ, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1978). Στη σελίδα 263 η συγγραφέας Αγγελική Βέλλου-Κάϊλ, ρωτάει το Μάρκο για του οργανοποιούς που γνώρισε. Νομίζω ότι η απάντηση του Μάρκου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και γι αυτό το λόγο μεταφέρω αυτούσιο το σχετικό απόσπασμα .

Ερώτηση: Ποιά ήταν τα ονόματα αυτών που γνωρίζατε που κάνανε μπουζούκια κι από πού ήτανε ο καθένας?

Απάντηση: Πρώτα πρώτα εγνώρισα έναν πατριώτη μου Συριανό, που ‘χε κάνει 20 χρόνια φυλακή, ονομαζόμενος Κωσταντής Ντέλης. Έβγαλε τα καλύτερα μπουζούκια αυτός εδώ. Ήτανε άσσος στα μπουζούκια. Μέχρι τώρα τα μπουζούκια αυτουνού που υπάρχουνε τ’ αγοράζουνε, όπως ήτανε τα βιολιά του Στραντιβάριους. Αυτός έκανε και γόνατα, αλλά και από τα κολλητά. Ήτανε και άλλοι πολλοί που κάνανε όργανα, και κιθάρες και μπουζούκια. Είπαμε, από τη φυλακή εβγήκε ο Ντέλης και τον εγνώρισα εδώ στον Περαία κατά το 1930. Όταν εβγήκε ο Ντέλης από τη φυλακή, έπιασε εκεί στου Καραϊσκάκη, εκεί που ήτανε η αβέρτα πού ‘τονε οι παπατζήδες, οι πουτάνες, μην τα ρωτάτε, ένα μικρό μαγαζάκι, πολύ μικρό, κι άρχισε να κάνει όργανα. Επήρε ψυχογιό ένα παιδάκι μικρό, τον Ζοζέφ. Κι αρχίνησε να τον μάθει και να του πεί και το μυστικό της τέχνης. Και από τότε πέρασαν πέντε δέκα χρόνια, πέθαν’ αυτός και παράμεινε η τέχνη την οποία τώρα την κατέχει αυτός ο Ζοζέφ. Εκεί πάνε και παραγγέλνουνε οι καλύτεροι από τα μπουζούκια και τ’ακριβότερα μπουζούκια. Ωραία μπουζούκια. Πολύ μάστορας δηλαδή. Εγώ κρατώ μπουζούκι αυτουνού, και τα παιδιά μου αυτουνού μπουζούκι κρατούνε, του Ζοζέφ.

Εγώ είχα πολλά μπουζούκια του Ντέλη, είχα αλλά τα πούλησα. Τον καιρό που μάθαινα εγώ μπουζούκι ερχότανε εδώ αθρώποι. Θα μου μάθεις μπουζούκι; Θα σου μάθω. Πρέπει να αγοράσω μπουζούκι; Έχω εγώ μπουζούκι. Τα πούλαγα και έπαιρνα άλλα εγώ. Δεν τά ‘χω κρατήσει.Τώρα έχω πέντε έξι χρόνια και δεν παίρνω γιατί είχα κονομήσει ένα ξύλο μουριάς από τζαμί τούρκικο. Αυτό το είχα φέρει από την Άνδρο που πήγα και έπαιξα. Κι εκεί είδα μια γυναίκα και το ‘κοβε κάθε μέρα και το ‘παιρνε. Τι είναι αυτό; Να, λέει, ήτανε σ’ ένα τζαμί. Μεγάλο, πολύ μεγάλο, μακρύ δεκαπέντε δέκα μέτρα μπορώ να σου πώ ήτανε. Ήταν χρήσιμο ξύλο, χιλίων χρονών. Αυτά τα μπουζούκια από δώ, τα κόκκινα, είναι πολύ παλιά τα ξύλα τους, μουριές μαύρες. Όσο πιο παλιά τα ξύλα, τόσο πιο καλά. Και με τα χίλια δυό λοιπόν της παίρνω ένα κομμάτι, και όταν ήλθα εδώ πέρα έκανα έξι μπουζούκια, έξι. Άλλα μου ‘κανε ο Ζοζέφ, άλλα μού’ κανε ο Γρηγόρης. Ο Γρηγόρης κι αυτός Μικρασιάτης.

Είναι πολλοί αυτοί που κάνανε μπουζούκια. Είναι ένας άλλος Αρμένης. Ύστερα εγνώρισα έναν άλλονε εδώ στα Χιώτικα του Πειραιώς πού ‘χε και δυό παιδιά, κι αυτά εμάθανε τη δουλιά του. Έχω ξεχάσει τα ονόματά τους. Αυτοί ήτανε από τα Δωδεκάνησα, αλλά από τη Μικρά Ασία. Μπουζούκια και κιθάρες κάναν αυτοί, καλοί μαστόροι. Αλλά τον Ντελή δεν τον πιάνανε. Και στην Αθήνα τρεις τέσσερις που κάνανε μπουζούκια.Οι ίδιοι μαστόροι κάνουνε και τους μπαγλαμάδες, αλλά περισσότερο οι κατάδικοοι των φυλακών τα σκαλίζανε αυτά και κρατάνε πολλά χρόνια.

…………………

Για τον Κωσταντή Ντέλη δυστυχώς δεν γνωρίζουμε περισσότερα στοιχεία εκτός από αυτά που αναφέρει ο Μάρκος.

Ο Ζοζέφ είναι προφανώς ο Ζοζέφ Τερζιαβασιάν του οποίου παρόλο ότι υπάρχουν κάποιες ελάχιστες φωτογραφίες και το βίντεο που αναφέρεται στη γνωριμία του με τον Τσιτσάνη, ακόμα και γι αυτόν δεν υπάρχουν στην ουσία λεπτομερή βιογραφικά στοιχεία.

Ο Γρηγόρης πιθανώς να είναι ο Γρηγόρης Κοβουσιάδης (γνωστός τεχνίτης της εποχής) ή ο Γρηγόρης Απαρτιάν που ήταν και αυτός πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία.

Όσο για τον οργανοποιό με τα δυό παιδιά του που αναφέρει ο Μάρκος, πολύ πιθανόν να είναι ο Πανηγύρης Παναγής με τους δύο γιούς του Γιώργο και Βασίλη που πράγματι είχαν δεσμούς με τα Δωδεκάνησα. Όταν το 1922 ο Πανηγύρης Παναγής εκπατρίστηκε από την Μάκρη της Μικράς Ασίας, πριν να εγκατασταθεί μόνιμα στον Πειραιά,  είχε αρχικά πάει στη Ρόδο όπου είχε κάποιους συγγενείς και φίλους.