Ποιοί έφτιαχναν τα όργανα του Μάρκου Βαμβακάρη;

Πρόσφατα ξανακοίταξα την Αυτοβιογραφία του Μάρκου (Μάρκος Βαμβακάρης – ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ – Α.Βέλλου-Καϊλ, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1978). Στη σελίδα 263 η συγγραφέας Αγγελική Βέλλου-Κάϊλ, ρωτάει το Μάρκο για του οργανοποιούς που γνώρισε. Νομίζω ότι η απάντηση του Μάρκου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και γι αυτό το λόγο μεταφέρω αυτούσιο το σχετικό απόσπασμα .

Ερώτηση: Ποιά ήταν τα ονόματα αυτών που γνωρίζατε που κάνανε μπουζούκια κι από πού ήτανε ο καθένας?

Απάντηση: Πρώτα πρώτα εγνώρισα έναν πατριώτη μου Συριανό, που ‘χε κάνει 20 χρόνια φυλακή, ονομαζόμενος Κωσταντής Ντέλης. Έβγαλε τα καλύτερα μπουζούκια αυτός εδώ. Ήτανε άσσος στα μπουζούκια. Μέχρι τώρα τα μπουζούκια αυτουνού που υπάρχουνε τ’ αγοράζουνε, όπως ήτανε τα βιολιά του Στραντιβάριους. Αυτός έκανε και γόνατα, αλλά και από τα κολλητά. Ήτανε και άλλοι πολλοί που κάνανε όργανα, και κιθάρες και μπουζούκια. Είπαμε, από τη φυλακή εβγήκε ο Ντέλης και τον εγνώρισα εδώ στον Περαία κατά το 1930. Όταν εβγήκε ο Ντέλης από τη φυλακή, έπιασε εκεί στου Καραϊσκάκη, εκεί που ήτανε η αβέρτα πού ‘τονε οι παπατζήδες, οι πουτάνες, μην τα ρωτάτε, ένα μικρό μαγαζάκι, πολύ μικρό, κι άρχισε να κάνει όργανα. Επήρε ψυχογιό ένα παιδάκι μικρό, τον Ζοζέφ. Κι αρχίνησε να τον μάθει και να του πεί και το μυστικό της τέχνης. Και από τότε πέρασαν πέντε δέκα χρόνια, πέθαν’ αυτός και παράμεινε η τέχνη την οποία τώρα την κατέχει αυτός ο Ζοζέφ. Εκεί πάνε και παραγγέλνουνε οι καλύτεροι από τα μπουζούκια και τ’ακριβότερα μπουζούκια. Ωραία μπουζούκια. Πολύ μάστορας δηλαδή. Εγώ κρατώ μπουζούκι αυτουνού, και τα παιδιά μου αυτουνού μπουζούκι κρατούνε, του Ζοζέφ.

Εγώ είχα πολλά μπουζούκια του Ντέλη, είχα αλλά τα πούλησα. Τον καιρό που μάθαινα εγώ μπουζούκι ερχότανε εδώ αθρώποι. Θα μου μάθεις μπουζούκι; Θα σου μάθω. Πρέπει να αγοράσω μπουζούκι; Έχω εγώ μπουζούκι. Τα πούλαγα και έπαιρνα άλλα εγώ. Δεν τά ‘χω κρατήσει.Τώρα έχω πέντε έξι χρόνια και δεν παίρνω γιατί είχα κονομήσει ένα ξύλο μουριάς από τζαμί τούρκικο. Αυτό το είχα φέρει από την Άνδρο που πήγα και έπαιξα. Κι εκεί είδα μια γυναίκα και το ‘κοβε κάθε μέρα και το ‘παιρνε. Τι είναι αυτό; Να, λέει, ήτανε σ’ ένα τζαμί. Μεγάλο, πολύ μεγάλο, μακρύ δεκαπέντε δέκα μέτρα μπορώ να σου πώ ήτανε. Ήταν χρήσιμο ξύλο, χιλίων χρονών. Αυτά τα μπουζούκια από δώ, τα κόκκινα, είναι πολύ παλιά τα ξύλα τους, μουριές μαύρες. Όσο πιο παλιά τα ξύλα, τόσο πιο καλά. Και με τα χίλια δυό λοιπόν της παίρνω ένα κομμάτι, και όταν ήλθα εδώ πέρα έκανα έξι μπουζούκια, έξι. Άλλα μου ‘κανε ο Ζοζέφ, άλλα μού’ κανε ο Γρηγόρης. Ο Γρηγόρης κι αυτός Μικρασιάτης.

Είναι πολλοί αυτοί που κάνανε μπουζούκια. Είναι ένας άλλος Αρμένης. Ύστερα εγνώρισα έναν άλλονε εδώ στα Χιώτικα του Πειραιώς πού ‘χε και δυό παιδιά, κι αυτά εμάθανε τη δουλιά του. Έχω ξεχάσει τα ονόματά τους. Αυτοί ήτανε από τα Δωδεκάνησα, αλλά από τη Μικρά Ασία. Μπουζούκια και κιθάρες κάναν αυτοί, καλοί μαστόροι. Αλλά τον Ντελή δεν τον πιάνανε. Και στην Αθήνα τρεις τέσσερις που κάνανε μπουζούκια.Οι ίδιοι μαστόροι κάνουνε και τους μπαγλαμάδες, αλλά περισσότερο οι κατάδικοοι των φυλακών τα σκαλίζανε αυτά και κρατάνε πολλά χρόνια.

…………………

Για τον Κωσταντή Ντέλη δυστυχώς δεν γνωρίζουμε περισσότερα στοιχεία εκτός από αυτά που αναφέρει ο Μάρκος.

Ο Ζοζέφ είναι προφανώς ο Ζοζέφ Τερζιαβασιάν του οποίου παρόλο ότι υπάρχουν κάποιες ελάχιστες φωτογραφίες και το βίντεο που αναφέρεται στη γνωριμία του με τον Τσιτσάνη, ακόμα και γι αυτόν δεν υπάρχουν στην ουσία λεπτομερή βιογραφικά στοιχεία.

Ο Γρηγόρης πιθανώς να είναι ο Γρηγόρης Κοβουσιάδης (γνωστός τεχνίτης της εποχής) ή ο Γρηγόρης Απαρτιάν που ήταν και αυτός πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία.

Όσο για τον οργανοποιό με τα δυό παιδιά του που αναφέρει ο Μάρκος, πολύ πιθανόν να είναι ο Πανηγύρης Παναγής με τους δύο γιούς του Γιώργο και Βασίλη που πράγματι είχαν δεσμούς με τα Δωδεκάνησα. Όταν το 1922 ο Πανηγύρης Παναγής εκπατρίστηκε από την Μάκρη της Μικράς Ασίας, πριν να εγκατασταθεί μόνιμα στον Πειραιά,  είχε αρχικά πάει στη Ρόδο όπου είχε κάποιους συγγενείς και φίλους.

Βίντεο με τον Ζοζέφ

Είναι πάντοτε χαρά να ανακαλύπτει κανείς έστω και ψήγματα πληροφόρησης για το μεγάλο οργανοποιό Ζοζέφ. Τις περισσότερες φορές η πληροφορίες είναι έμμεσες και βρίσκονται χαμένες ανάμεσα σε πληροφορίες κυρίως για μουσικούς και συνθέτες της αντίστοιχης εποχής.

Και αν είναι σπάνιες οι φωτογραφίες των παλαιών οργανοποιών, ακόμα πιο σπάνια είναι τα βίντεο. Σίγουρα κάποια βίντεο θα υπάρχουν, κυρίως στα αρχεία της κρατικής τηλεόρασης. Όπως για παράδειγμα το συγκεκριμένο βίντεο που δημοσιεύoυμε σήμερα. Το συγκεκριμένο απόσπασμα υπάρχει στο πρώτο μέρος τετράωρου αφιερώματος που είχε κάνει η ΕΡΤ για τον Βασίλη Τσιτσάνη το 1985. Το αφιέρωμα είχε σκηνοθετήσει ο Κώστας Φέρρης που ως γνωστόν έχει κάνει σημαντικές δουλειές πάνω στο λαϊκό και το ρεμπέτικο τραγούδι.

Ο Ζοζέφ μιλάει για τον Τσιτσάνη, σε μια εμφάνιση διάρκειας ακριβώς ενός λεπτού. Παρόλο ότι η ποιότητα του βίντεο δεν είναι και πολύ καλή, είναι αρκετή για να δούμε τον καλό οργανοποιό στο εργαστήρι του στον Πειραιά, να μιλάει για την γνωριμία του με τον Τσιτσάνη.

Ολόκληρο το δίωρο πρώτο μέρος της βιογραφίας του Τσιτσάνη, υπάρχει στο αγγλόφωνο φόρουμ σχετικά με την Ελληνική λαϊκή μουσική και το μπουζούκι www.playbouzouki.com (Τη σχετική δημοσίευση έκανε το μέλος petro τον οποίο και ευχαριστώ πολύ.)

Φωτογραφία Ζοζέφ

Να μια από τις σπάνιες φωτογραφίες του περίφημου οργανοποιού Ζοζέφ Τερζιβασιάν. Στη φωτογραφία εικονίζεται ο Ζοζέφ σε μεγάλη ηλικία, με τον καλό μουσικό Γιάννη Μωραϊτη. Η φωτογραφία είναι από το περιοδικό ΟΑΣΙΣ αλλά εγώ την ανακάλυψα δημοσιευμένη στο http://playbouzouki.com/ που είναι αγγλόφωνο site και φόρουμ σχετικά με το μπουζούκι.

Από το ίδιο φόρουμ αναδημοσιεύω φωτογραφίες παλαιού μπουζουκιού κατασκευής Ζοζέφ. Τις φωτογραφίες δημοσίευσε ο οργανοποιός Γιώργος Στασινόπουλος που ζει στην Αυστραλία.

Το site του οργανοποιού Γ. Στασινόπουλου είναι http://www.bouzoukimaker.com/

«Ζοζέφ» – Κατά κόσμον Ζοζέφ Τερζιβασιάν (1916-1999)

Όπως όλοι γνωρίζουμε, δυστυχώς τα στοιχεία για τους παλαιούς οργανοποιούς είναι ανύπαρκτα. Και δεν αναφέρομαι μόνο στους παλαιότερους κατασκευαστές, όπως αυτοί που έζησαν τον 19ο αιώνα, στις αρχές της δημιουργίας του νέου Ελληνικού κράτους. Ακόμα και στους νεότερους χρόνους και σχετικά με διάσημους οργανοποιούς που άφησαν τον μάταιο τούτο κόσμο πριν λίγα μόλις χρόνια, είναι αδύνατο να βρει κανείς κάτι σχετικό. Και βεβαίως το επίσημο κράτος σιγά μην ασχοληθεί με τέτοια θέματα.

Μια τέτοια περίπτωση είναι και ο διάσημος οργανοποιός Ζοζέφ Τερζιβασιάν, που οι περισσότεροι τον γνωρίζουν μόνο με το μικρό του όνομα «Ζοζέφ«. Ευτυχώς όμως που υπήρξε και ο αείμνηστος δημοσιογράφος Πάνος Γεραμάνης. Σε άρθρο του, που στην ουσία είναι νεκρολογία και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» στις 22-4-1999 με αφορμή το θάνατο του Ζοζέφ, δίνει κάποιες έστω και στοιχειώδης πληροφορίες για τον οργανοποιό. Το άρθρο μπορείτε να το βρείτε στην παρακάτω διεύθυνση.

http://www.tanea.gr/Article.aspx?d=19990422&nid=4066322

Για ευκολία το αντιγράφω αυτούσιο και εδώ.

*****************************************************

Έσβησε η «φωνή» των μπουζουκιών

ΠΑΝΟΣ ΓΕΡΑΜΑΝΗΣ

Ο Ζοζέφ Τερζιβασιάν

Ο άνθρωπος που έκανε το ξύλο να βγάζει φωνή, έσβησε χθες για πάντα. Σε ηλικία 83 χρόνων πέθανε ο Ζοζέφ Τερζιβασιάν, κατασκευαστής και μύστης των μπουζουκιών. Υπήρξε ο μεγαλύτερος τεχνίτης του είδους και είχε φτιάξει τα όργανα όλων των σημαντικών δημιουργών και δεξιοτεχνών: Βαμβακάρη, Τσιτσάνη, Χιώτη, Χατζηχρήστου, Παπαϊωάννου, Μπαγιαντέρα, Μητσάκη, Καπλάνη, Καλδάρα.

Το 90% του ρεπερτορίου του ελληνικού τραγουδιού, από το 1934 μέχρι το 1995, έχει παιχθεί με έγχορδα που κατασκεύασε ο Ζοζέφ. Γεννήθηκε το 1916, στο Αφιόν Καραχισάρ της Μικράς Ασίας και μετά την Καταστροφή, το 1922, ήρθε στον Πειραιά και εγκαταστάθηκε στη Νίκαια. Επί 60 χρόνια ήταν προσηλωμένος στη δουλειά του, που τη θεωρούσε λειτούργημα. Ο Βασίλης Τσιτσάνης, που υπήρξε προσωπικός φίλος του Τερζιβασιάν, είχε δηλώσει χαρακτηριστικά: «Ο Ζοζέφ με το αυτί και τη διαίσθηση έφτιαχνε πάντα αλάνθαστη την κλίμακα του μπουζουκιού». Ο ίδιος ο Ζοζέφ εξηγώντας τη μαστοριά του στην κατασκευή των μπουζουκιών, είχε δηλώσει στα «ΝΕΑ», ότι «όλα ξεκινούν από τη διαδικασία παραγωγής. Κατ’ αρχάς, χρειάζεται να «στανιάρουν» και να «ψηθούν» τα ξύλα. Και για το σκάφος (δηλαδή το ηχείο) και για το μανίκι. Γιατί μόνο με «ψημένο» ξύλο βγαίνει ο ήχος στρογγυλός και μαγικός. Είναι όμως και το καπάκι του μπουζουκιού που κι αυτό χρειάζεται καλό και δουλεμένο ξύλο, αλλά κυρίως καλής ποιότητας.

Όποιος ρωτούσε τον Ζοζέφ τι είναι πιο σημαντικό στην κατασκευή ενός μπουζουκιού απαντούσε με τέσσερις λέξεις: «Τα χέρια του μάστορα». Ο Μανώλης Χιώτης είχε αποκαλέσει τον Τερζιβασιάν «Στραντιβάριους του μπουζουκιού».

Μέχρι τους τελευταίους μήνες του 1998, ο Ζοζέφ εξακολουθούσε ν’ ασχολείται με την τέχνη του. Κατασκεύαζε, αλλά και επισκεύαζε μπουζούκια που του πήγαιναν γνωστοί σολίστες ή και μαθητευόμενοι.

Η νεκρώσιμη ακολουθία για τον Ζοζέφ Τερζιβασιάν θα ψαλεί σήμερα στις 4 μ.μ. στην αρμενική εκκλησία του Αγίου Ιακώβου της Παλιάς Κοκκινιάς, ενώ η ταφή θα γίνει στο Νεκροταφείο της Αναστάσεως.

Το έργο του Ζοζέφ συνεχίζει ο γιος του Λάζαρος.

Εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» 22-4-1999

*********************************