You are currently browsing the category archive for the ‘Πηγές’ category.
Στο διαδικτυακό περιοδικό TAR που διευθύνει ο Νότης Μαυρουδής δημοσιεύτηκε ένα άρθρο μου σχετικά με τους παλαιούς οργανοποιούς Αδελφούς Παναγή. Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη παρουσίαση της ιστορίας των Παναγήδων και περιέχει πρωτότυπα στοιχεία και φωτογραφίες που δεν έχουν ξαναδημοσιευτεί.
Μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο στο παρακάτω link.
http://tar.gr/content/content.php?id=4719
Οι Αφοί Παναγή στο εργαστήριό τους
Παλαιότερα άρθρα μου σχετικά με τους Αδελφούς Παναγή:
2. Ο Μανώλης Χιώτης, το τετράχορδο και οι Αφοί Παναγή
ΥΓ. Θα ήθελα να ευχαριστήσω και δημόσια τις οικογένειες των αδελφών Παναγή για την παροχή των πληροφοριών και των φωτογραφιών.
Ο Δημήτριος Μούρτζινος θεωρείται ως ένας από τους καλύτερους παλαιούς οργανοποιούς. Γιαυτό αναζητούμε εδώ και καιρό μια φωτογραφία του. Παρόλο ότι έχω συναντήσει ανθρώπους που μου έχουν πει ότι έχουν δει φωτογραφίες του Δ. Μούρτζινου, μέχρι σήμερα καμιά δεν έχει έλθει στη δημοσιότητα. Ας ελπίζουμε ότι αυτό θα γίνει σύντομα. Όμως, αν δεν έχουμε ακόμα φωτογραφία του ίδιου του οργανοποιού, δεν είναι λίγο να δημοσιεύεται μια άγνωστη σε μας φωτογραφία του εργαστηρίου του.
Η πρόθεση του φωτογράφου μάλλον ήταν να αποτυπώσει την οδό Κολοκτρώνη στα 1905. Έλα όμως που σε πρώτο πλάνο ήταν η πρόσοψη του οργανοποιείου του Μούρτζινου! Έτσι λοιπόν η ιστορική αυτή φωτογραφία της πόλης, αποκτά για μας ένα πολύ ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Από άλλες πηγές της εποχής γνωρίζουμε ότι γενικά ο Δ. Μούρτζινος είχε το εργαστήριό του σε διάφορα μαγαζιά της οδού Κολοκοτρώνη, αλλά μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το 1905 το εργαστήριο βρισκόταν στον αριθμό 67.
Προσωπικά την φωτογραφία την είδα στο πολύ καλό blog Rebet Cafe. Η πηγή της φωτογραφίας είναι το φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη και ειδικότερα η έκδοση «ΑΘΗΝΑ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ. Από τη Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου». Στο site Hellenic Vitual Archives υπάρχει ένα μεγάλο μέρος αυτού του φωτογραφικού υλικού. Επίσης μερικές φωτογραφίες αναδημοσιεύονται στην σελίδα Μουσικά Όργανα του Facebook.
Η Οδός Κολοκοτρώνη το 1905. Στα δεξιά διακρίνεται καθαρά η ταμπέλα του εργαστηρίου του Δ. Μούρτζινου
© Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου – Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη
Σύντομο βιογραφικό του Δ. Μούρτζινου
Ο Δημήτριος Μούρτζινος αναγνωρίζεται ως ένας από τους καλύτερους Έλληνες οργανοποιούς. Καταγόταν από την Αίγινα και σύμφωνα με το Λεξικό Ελληνικής Μουσικής του Τ. Καλογερόπουλου, αρχικά ήταν επιπλοποιός και για μεγάλο διάστημα ο μοναδικός τεχνίτης οργανοποιός. Την τέχνη του οργανοποιού την έμαθε στο εργαστήριο του Ιωάννη Γομπάκη. Εκτός από οργανοποιός ήταν και τραγουδιστής. Για την καταπληκτική δουλειά του στην οργανοποιία, βραβεύτηκε σε διάφορες διεθνείς εκθέσεις όπως του Παρισιού (1889 και 1900), των Αθηνών (1903), της Οστάνδης (1904) και της Λιέγης (1905).
Το εργαστήριό του ήταν στην οδό Κολοκοτρώνη στο κέντρο της Αθήνας. Φαίνεται ότι εκείνη την εποχή η οδός Κολοκοτρώνη ήταν «η πιάτσα» της οργανοποιίας γιατί εκεί υπήρχαν και άλλα εργαστήρια, όπως για παράδειγμα του Ιωάννη Σταθόπουλου. Το εργαστήριο του Δ. Μούρτζινου μετακόμισε το 1911 στην ίδια οδό από τον αριθμό 67, στον αριθμό 57. Σε διαφημίσεις του εργαστηρίου στην εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» το 1916, τονίζεται ότι είναι «το πρώτον εν τη Ανατολή εργοστάσιον μουσικών οργάνων».
Ο Δημήτριος Μούρτζινος ήταν πολύ καλός κατασκευαστής μαντολίνων, κιθαρών αλλά και βιολιών. Έχει ενδιαφέρον να δούμε τι συνέβη κατά την συμμετοχή του στην έκθεση των Παρισίων του 1900. Ο Δ. Μούρτζινος είχε στείλει μερικά όργανα, μεταξύ αυτών ένα μαντολίνο ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας, κατασκευασμένο από σπάνια και ασυνήθιστα υλικά, όπως η ταρταρούγα (όστρακο χελώνας) και διακοσμημένο με ασήμι και όστρακα. Το όργανο ήταν τόσο περίτεχνα κατασκευασμένο που η ελλανόδικος επιτροπή, θεώρησε ότι ήταν αδύνατο να κατασκευάστηκε από Έλληνα οργανοποιό και γι αυτό το λόγο δεν ήθελε να του απονείμει βραβείο. Μετά από τις έντονες διαμαρτυρίες της Ελληνικής πλευράς και τις έγγραφες διαβεβαιώσεις του Δ. Μούρτζινου ότι το όργανο ήταν δικό του και ότι θα μπορούσε μπροστά στην Επιτροπή να κατασκευάσει ένα καινούργιο πανομοιότυπο, η επιτροπή «χάριν λεπτότητος, όπως μη φανώσιν ως εντελώς αμφιβάλλοντες» τελικά του απένειμε το χάλκινο βραβείο. Ενδιαφέρον έχει επίσης ότι το 1901 ο Μούρτζινος καταμήνυσε κάποιο συνάδελφό του, ότι με ανώνυμο επιστολή τον συκοφάντησε στην ελλανόδικο επιτροπή.
Η βιβλιογραφία της οργανοποιίας στη χώρα μας είναι πάμπτωχη. Και δυστυχώς σε αυτό τον τομέα, κανένα ΔΝΤ δεν μπορεί να μας σώσει. Όμως τελευταία κάτι έχει αρχίσει να κινείται. Πριν από λίγο καιρό δημοσιεύτηκε το πολυαναμενόμενο βιβλίο του οργανοποιού Νίκου Φρονιμόπουλου με τίτλο «Ο ταμπουράς του Μακρυγιάννη και η οργανοποιία του Λεωνίδα Γαΐλα». Το βιβλίο αυτό του Ν. Φρονιμόπουλου είναι αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης έρευνας πάνω στο θέμα, σε συνδυασμό με τη μακρόχρονη θητεία του στην ενεργό οργανοποιία.
Ο Λεωνίδας Γαΐλας είναι ο παλαιότερος γνωστός οργανοποιός του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους. Τον ανακάλυψε ο Ν. Φρονιμόπουλος όταν κλήθηκε να συντηρήσει το πιο επώνυμο μουσικό όργανο της νεώτερης Ελλάδας, δηλαδή τον ταμπουρά του Στρατηγού Μακρυγιάννη, που διατηρείται στο Εθνικό & Ιστορικό Μουσείο. Λεπτομέρειες για την ενδιαφέρουσα αυτή ιστορία μπορείτε να βρείτε εδώ και εδώ και εδώ .
Η επαφή του Ν. Φρονιμόπουλου με το συγκεκριμένο όργανο και με την ιστορία του Λεωνίδα Γαΐλα, δεν σταμάτησε στη συντήρηση που του είχε αναθέσει το μουσείο. Στην ουσία τα παραπάνω αποτέλεσαν την αφορμή και την ευκαιρία για την σε βάθος μελέτη της οργανοποιίας του Λ. Γαΐλα και άρα την οργανοποιία της εποχής εκείνης. Το αποτέλεσμα αυτής της μελέτης παρουσιάζεται ανάγλυφα στο βιβλίο.
Στο πρώτο μέρος του το βιβλίο ασχολείται με το ιστορικό κομμάτι της έρευνας, στο δεύτερο μέρος γίνεται μια λεπτομερής ανάλυση της οργανοποιίας του Λεωνίδα Γαΐλα, ενώ στο τρίτο μέρος δίνεται μια λεπτομερής πρόταση για τον τρόπο κατασκευής του ταμπουρά. Δηλαδή παρουσιάζεται με μεγάλη λεπτομέρεια όλη η διαδικασία της κατασκευής, ξεκινώντας από τον σχεδιασμό και την κατασκευή του καλουπιού, μέχρι τα λούστρα. Και όλα αυτά με σχέδια, τεχνικές λεπτομέρειες και επεξηγήσεις, καθώς και 54 φωτογραφίες από όλα τα στάδια της κατασκευής, που δίνουν την ευκαιρία σε κάθε ενδιαφερόμενο να κατασκευάσει ένα πιστό αντίγραφο του συγκεκριμένου ταμπουρά. Στο τέλος του βιβλίου μάλιστα, υπάρχει και σχέδιο του οργάνου σε φυσικό μέγεθος (κλίμακα 1:1).
Μα, θα αναρωτηθεί κάποιος, τι σχέση έχουν όλα αυτά με την σύγχρονη οργανοποιία; Και όμως η σχέση είναι παραπάνω από προφανής. Ο Ν. Φρονιμόπουλος καταφέρνει τελικά να τα συνδυάζει όλα. Δίνει μια πλήρη περιγραφή του πως σκέφτεται ένας οργανοποιός για τον σχεδιασμό ενός οργάνου και επίσης δίνει όλες τις τεχνικές λεπτομέρειες της κατασκευής του, από την αρχή μέχρι το τέλος. Μάλιστα για τον προσεκτικό και ενδιαφερόμενο αναγνώστη, μέσα στο βιβλίο παρουσιάζονται αρκετά «μυστικά» της καλλιτεχνικής οργανοποιίας. Μιλάμε για πραγματικά μικρά ή μεγαλύτερα μυστικά που συνήθως δεν συζητούνται καθόλου, που όμως έχουν μεγάλη σημασία και είναι ισχυρά τόσο για την παλαιότερη όσο και για την σύγχρονη οργανοποιία. Για παράδειγμα γίνεται αναφορά στο σημαντικό στάδιο του εμποτισμού των ξύλων, κάτι που δίνει επιπλέον προστασία στα όργανα και εγγυάται την μακρόχρονη ζωή τους. Επίσης δίνεται η συνταγή για την προετοιμασία των φυσικών λούστρων που προτείνονται για το συγκεκριμένο όργανο. Η ίδια συνταγή θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε σύγχρονο όργανο ποιότητας. Και αρκετά ακόμα που δεν είναι δυνατό να αναφερθούν στο σύντομο αυτό σημείωμα.
Σίγουρα το συγκεκριμένο βιβλίο δεν είναι ένα τυπικό «εγχειρίδιο οργανοποιίας». Όμως αυτό δεν του στερεί καθόλου τον τίτλο του βιβλίου αναφοράς. Το αντίθετο μάλιστα. Νομίζω ότι θα πρέπει να κοσμεί την βιβλιοθήκη κάθε οργανοποιού, ερασιτέχνη ή επαγγελματία, κάθε μουσικού, αλλά και γενικότερα κάθε φιλότεχνου ή φιλόμουσου.
Το βιβλίο διατίθεται από το πωλητήριο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου ( Παλαιά Βουλή) και από το βιβλιοπωλείο «Δωδώνη». Μπορείτε επίσης να το προμηθευτείτε κατευθείαν από τον ίδιο τον οργανοποιό-συγγραφέα (Email: fronik@otenet.gr ).
Η διεύθυνση του blog που διατηρεί ο Νίκος Φρονιμόπουλος είναι http://fronik.wordpress.com/
Στο Internet υπάρχει ένας πολύ μεγάλος όγκος πληροφοριών σχετικά με την οργανοποιία και την κατασκευή μουσικών οργάνων. Το μεγάλο πρόβλημα για κάποιον που αναζητά αυτές τις πληροφορίες, είναι ότι βρίσκονται διασκορπισμένες σε διάφορους ιστότοπους και κάτω από διάφορους τίτλους. Έτσι πολλές φορές είναι δύσκολο να εντοπίσει κανείς κάποια συγκεκριμένη πληροφορία την στιγμή που την έχει ανάγκη.
Με αυτό τον προβληματισμό, τις τελευταίες ημέρες γεννήθηκε ένα νέο blog. Πρόκειται για το blog «Ερασιτέχνης Οργανοποιός«. Ο στόχος του είναι να συγκεντρώσει σε ένα σημείο, όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες που θα ήταν χρήσιμες σε κάποιον που θα ήθελε να φτιάξει τα δικά του μουσικά όργανα.
Tο blog περιλαμβάνει πάρα πολλές πληροφορίες σε διάφορες μορφές. Για παράδειγμα, κάτω από τη σελίδα «Βιντεοθήκη» μπορεί να βρει κανείς σειρές από βίντεο, με οδηγίες για την κατασκευή ακουστικής κιθάρας, κλασσικής κιθάρας, ηλεκτρικής κιθάρας κτλ. Επίσης υπάρχουν πολλοί σύνδεσμοι σε sites με άρθρα, φωτογραφίες και τεχνικές πληροφορίες για την κατασκευή οργάνων καθώς και για προμήθεια εργαλείων και υλικών οργανοποιίας από όλο τον κόσμο, χωρισμένοι σε τρεις κατηγορίες Ελλάδα, Ευρώπη και Διεθνώς.
Γνωρίζουμε ότι μορφές μπουζουκιού με περισσότερες από τρείς διπλές χορδές (τρίχορδο), προϋπήρχαν του Μανώλη Χιώτη. Για παράδειγμα σύμφωνα με μαρτυρία του οργανοποιού Αράμ Τσακιριάν, ο παλαιός τεχνίτης οργανοποιός Γρηγόρης Κοβουσιάδης (τον οποίο αναφέρει και ο Μάρκος στην Αυτοβιογραφία του) είχε φτιάξει στον Αργύρη Βαμβακάρη (αδελφό του Μάρκου) ένα 10-χορδο μπουζούκι.
Όμως το τετράχορδο μπουζούκι στη μορφή που τον γνωρίζουμε σήμερα (κούρδισμα Ρε-Λα-Φα-Ντο), είναι απολύτως σίγουρο ότι καθιερώθηκε από τον Μανώλη Χιώτη τη δεκαετία του ’50.
Εφημερίδα ‘ΕΜΠΡΟΣ’ 6-9-1961
Αρκετό καιρό τώρα στριφογύριζε μέσα μου το ερώτημα με ποιόν οργανοποιό άραγε να συνεργάστηκε ο Χιώτης για να το φέρει στην τελική του μορφή;
Στις αναζητήσεις για την απάντηση, έβρισκα διάφορες εκδοχές και παραπάνω από ένα οργανοποιούς διεκδικητές της πατρότητας του τετράχορδου. Για παράδειγμα στην ιστοσελίδα www.zozef.gr στο Ιστορικό αναφέρονται τα εξής:
«Ο Ζοζέφ Τερζιβασιάν (1916-1999), διάσημος οργανοποιός στην Ελλάδα, κατασκεύαζε χειροποίητα μουσικά όργανα, κυρίως μπουζούκια. Εγινε διάσημος για την υλοποίηση – μαζί με τον βιρτουόζο του μπουζουκιού Μανώλη Χιώτη – του οκτάχορδου μπουζουκιού που μεταμόρφωσε το παραδοσιακό εξάχορδο και το κατέστησε ένα κλασικό ορχηστρικό όργανο.»
Το θέμα είναι ότι σύμφωνα με μαρτυρία σε μένα προσωπικά, της κόρης του παλαιού οργανοποιού Γιώργου Παναγή, ο Μανώλης Χιώτης μετά το ξενύχτι στο κέντρο που δούλευε, περνούσε με την Κάντιλακ που είχε τότε, πρωί-πρωί από το σπίτι τους στο Φάληρο και έπαιρνε τον πατέρα της για να πάνε να συνεχίσουν την προσπάθεια να φτιάξουν το τετράχορδο. Ήταν απολύτως σίγουρη ότι οι Παναγήδες κατασκεύασαν το τετράχορδο με οδηγίες του Χιώτη. Επίσης από άλλες πηγές έμαθα ότι ο Χιώτης έπαιζε κυρίως με όργανα των αδελφών Παναγή. Αν και αυτό ήταν ακόμα μια σοβαρή ένδειξη, δεν αποτελούσε και απόδειξη. Εξ άλλου όλοι οι μουσικοί συχνά απευθύνονται σε διάφορους καλούς οργανοποιούς. Έτσι κάποια χρονική στιγμή, ο Χιώτης έπαιξε και με όργανα που είχε κατασκευάσει ο Οννίκ Τσακιριάν. Η κατάσταση έμοιαζε μπερδεμένη.
Να όμως που έφτασε η στιγμή να ξεκαθαρίσει πλήρως το τοπίο. Και η πράξη αυτή γίνεται με τον πιο επίσημο τρόπο, από τον ίδιο τον Μανώλη Χιώτη. Μετά από αρκετές αναζητήσεις, ανακάλυψα μια συνέντευξή του στην εφημερίδα «Εμπρός» στις 9-9-1961. Την συνέντευξη υπογράφει ο συνεργάτης της εφημερίδας Σταμάτης Φιλιππούλης. Το επίμαχο κομμάτι του δημοσιεύματος είναι το εξής:
{ …….
«Άκουσα ένα δίσκο του Μάρκου Βαμβακάρη. Μου άρεσε ο ήχος που κατ’ευθείαν έφθανε στην καρδιά μου. Ζήτησα να γνωρίσω αυτό το όργανο. Όταν τόπιασα στα χέρια μου, μου φάνηκε σαν να είμαστε φίλοι από καιρό. Μόνο που ο «φίλος» ήταν «ημιτελής». Δηλαδή είχε τρεις χορδές κι εγώ, στα χρόνια που ακολούθησαν, σκεφτόμουν πώς να του δώσω άλλη μια χορδή να γίνει σωστό όργανο. Και τελικά το κατάφερα…»
Έτσι το 1955 το μπουζούκι με τις τρείς χορδές του «ρε,λα,ρε» αλλάζει σε «ρε, λα , φα, ντο» και με την ευκαιρία αυτή ο Μανώλης παίρνει και σχετικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας.
Κατασκευαστές του νέου μπουζουκιού ήταν οι θαυμάσιοι οργανοποιοί αδελφοί Παναγή, μαέστροι στο είδος τους.
………}
Μάλιστα παρακάτω αναφέρεται ότι ο Χιώτης λόγω του διπλώματος ευρεσιτεχνίας, αρχικά απαγόρευε στους Παναγήδες να πουλάνε τετράχορδα μπουζούκια σε άλλους μουσικούς. Στη συνέχει όμως έδωσε την άδειά του ώστε το νέο όργανο «να γίνει κτήμα όλων».
Τετράχορδο μπουζούκι κατασκευής Αφών Παναγή
Στο ίδιο δημοσίευμα αναφέρεται ότι ο Χιώτης ήταν ο πρώτος Έλληνας μουσικός που εισήγαγε ηλεκτρική κιθάρα στην Ελλάδα το 1947, και ο πρώτος που έκανε το μπουζούκι του ηλεκτρικό.
Οι Αδελφοί Παναγή λοιπόν, το 1955!
Πρόσφατα ξανακοίταξα την Αυτοβιογραφία του Μάρκου (Μάρκος Βαμβακάρης – ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ – Α.Βέλλου-Καϊλ, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1978). Στη σελίδα 263 η συγγραφέας Αγγελική Βέλλου-Κάϊλ, ρωτάει το Μάρκο για του οργανοποιούς που γνώρισε. Νομίζω ότι η απάντηση του Μάρκου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και γι αυτό το λόγο μεταφέρω αυτούσιο το σχετικό απόσπασμα .
Ερώτηση: Ποιά ήταν τα ονόματα αυτών που γνωρίζατε που κάνανε μπουζούκια κι από πού ήτανε ο καθένας?
Απάντηση: Πρώτα πρώτα εγνώρισα έναν πατριώτη μου Συριανό, που ‘χε κάνει 20 χρόνια φυλακή, ονομαζόμενος Κωσταντής Ντέλης. Έβγαλε τα καλύτερα μπουζούκια αυτός εδώ. Ήτανε άσσος στα μπουζούκια. Μέχρι τώρα τα μπουζούκια αυτουνού που υπάρχουνε τ’ αγοράζουνε, όπως ήτανε τα βιολιά του Στραντιβάριους. Αυτός έκανε και γόνατα, αλλά και από τα κολλητά. Ήτανε και άλλοι πολλοί που κάνανε όργανα, και κιθάρες και μπουζούκια. Είπαμε, από τη φυλακή εβγήκε ο Ντέλης και τον εγνώρισα εδώ στον Περαία κατά το 1930. Όταν εβγήκε ο Ντέλης από τη φυλακή, έπιασε εκεί στου Καραϊσκάκη, εκεί που ήτανε η αβέρτα πού ‘τονε οι παπατζήδες, οι πουτάνες, μην τα ρωτάτε, ένα μικρό μαγαζάκι, πολύ μικρό, κι άρχισε να κάνει όργανα. Επήρε ψυχογιό ένα παιδάκι μικρό, τον Ζοζέφ. Κι αρχίνησε να τον μάθει και να του πεί και το μυστικό της τέχνης. Και από τότε πέρασαν πέντε δέκα χρόνια, πέθαν’ αυτός και παράμεινε η τέχνη την οποία τώρα την κατέχει αυτός ο Ζοζέφ. Εκεί πάνε και παραγγέλνουνε οι καλύτεροι από τα μπουζούκια και τ’ακριβότερα μπουζούκια. Ωραία μπουζούκια. Πολύ μάστορας δηλαδή. Εγώ κρατώ μπουζούκι αυτουνού, και τα παιδιά μου αυτουνού μπουζούκι κρατούνε, του Ζοζέφ.
Εγώ είχα πολλά μπουζούκια του Ντέλη, είχα αλλά τα πούλησα. Τον καιρό που μάθαινα εγώ μπουζούκι ερχότανε εδώ αθρώποι. Θα μου μάθεις μπουζούκι; Θα σου μάθω. Πρέπει να αγοράσω μπουζούκι; Έχω εγώ μπουζούκι. Τα πούλαγα και έπαιρνα άλλα εγώ. Δεν τά ‘χω κρατήσει.Τώρα έχω πέντε έξι χρόνια και δεν παίρνω γιατί είχα κονομήσει ένα ξύλο μουριάς από τζαμί τούρκικο. Αυτό το είχα φέρει από την Άνδρο που πήγα και έπαιξα. Κι εκεί είδα μια γυναίκα και το ‘κοβε κάθε μέρα και το ‘παιρνε. Τι είναι αυτό; Να, λέει, ήτανε σ’ ένα τζαμί. Μεγάλο, πολύ μεγάλο, μακρύ δεκαπέντε δέκα μέτρα μπορώ να σου πώ ήτανε. Ήταν χρήσιμο ξύλο, χιλίων χρονών. Αυτά τα μπουζούκια από δώ, τα κόκκινα, είναι πολύ παλιά τα ξύλα τους, μουριές μαύρες. Όσο πιο παλιά τα ξύλα, τόσο πιο καλά. Και με τα χίλια δυό λοιπόν της παίρνω ένα κομμάτι, και όταν ήλθα εδώ πέρα έκανα έξι μπουζούκια, έξι. Άλλα μου ‘κανε ο Ζοζέφ, άλλα μού’ κανε ο Γρηγόρης. Ο Γρηγόρης κι αυτός Μικρασιάτης.
Είναι πολλοί αυτοί που κάνανε μπουζούκια. Είναι ένας άλλος Αρμένης. Ύστερα εγνώρισα έναν άλλονε εδώ στα Χιώτικα του Πειραιώς πού ‘χε και δυό παιδιά, κι αυτά εμάθανε τη δουλιά του. Έχω ξεχάσει τα ονόματά τους. Αυτοί ήτανε από τα Δωδεκάνησα, αλλά από τη Μικρά Ασία. Μπουζούκια και κιθάρες κάναν αυτοί, καλοί μαστόροι. Αλλά τον Ντελή δεν τον πιάνανε. Και στην Αθήνα τρεις τέσσερις που κάνανε μπουζούκια.Οι ίδιοι μαστόροι κάνουνε και τους μπαγλαμάδες, αλλά περισσότερο οι κατάδικοοι των φυλακών τα σκαλίζανε αυτά και κρατάνε πολλά χρόνια.
…………………
Για τον Κωσταντή Ντέλη δυστυχώς δεν γνωρίζουμε περισσότερα στοιχεία εκτός από αυτά που αναφέρει ο Μάρκος.
Ο Ζοζέφ είναι προφανώς ο Ζοζέφ Τερζιαβασιάν του οποίου παρόλο ότι υπάρχουν κάποιες ελάχιστες φωτογραφίες και το βίντεο που αναφέρεται στη γνωριμία του με τον Τσιτσάνη, ακόμα και γι αυτόν δεν υπάρχουν στην ουσία λεπτομερή βιογραφικά στοιχεία.
Ο Γρηγόρης πιθανώς να είναι ο Γρηγόρης Κοβουσιάδης (γνωστός τεχνίτης της εποχής) ή ο Γρηγόρης Απαρτιάν που ήταν και αυτός πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία.
Όσο για τον οργανοποιό με τα δυό παιδιά του που αναφέρει ο Μάρκος, πολύ πιθανόν να είναι ο Πανηγύρης Παναγής με τους δύο γιούς του Γιώργο και Βασίλη που πράγματι είχαν δεσμούς με τα Δωδεκάνησα. Όταν το 1922 ο Πανηγύρης Παναγής εκπατρίστηκε από την Μάκρη της Μικράς Ασίας, πριν να εγκατασταθεί μόνιμα στον Πειραιά, είχε αρχικά πάει στη Ρόδο όπου είχε κάποιους συγγενείς και φίλους.
Δύο ενδιαφέροντα άρθρα:
1) Οργανοποιός… φιλοσοφικής στόφας
Ένας 35χρονος Κύπριος κάνει καριέρα στην Αθήνα φτιάχνοντας μπουζούκια
Το άρθρο είναι από την εφημερίδα «Φιλελεύθερος» και το συγκεκριμένο άρθρο μπορείτε να το διαβάσετε εδώ.
2) Έκθεση μουσικών οργάνων και μουσική βραδιά με τον Θανάση Παπακωνσταντίνου στο Τμήμα Τεχνολογίας Ήχου και Μουσικών Οργάνων στο Ληξούρι.
Το άρθρο είναι από το site www.kefaloniaphotonews.gr και το συγκεκριμένο άρθρο μπορείτε να το διαβάσετε εδώ
Συγκεντρώνοντας υλικό για το Λεωνίδα Γάιλα και το πρώτο γνωστό εργαστήρι κατασκευής οργάνων της νεότερης Ελλάδας, εύλογα μου δημιουργήθηκε η εξής απορία : Υπήρχαν άραγε κάποιες αντίστοιχες μαρτυρίες για την ύπαρξη παρόμοιων εργαστηρίων σε άλλες, ακόμη παλαιότερες εποχές ; Περιγράφεται κάτι παρόμοιο είτε από φιλολογικές πηγές είτε – όπως με την περίπτωση του Γάιλα- εικαστικά;
Είναι σημαντική η απάντηση παρόμοιων ερωτημάτων ώστε να μπορέσουμε να προσδιορίσουμε καλύτερα το πότε περίπου χρονικά γίνεται ο διαχωρισμός μουσικού – οργανοποιού από ένα και το αυτό πρόσωπο σε δύο διακριτές ειδικότητες : αυτού που χρησιμοποιεί και αυτού που κατασκευάζει ένα μουσικό όργανο.
Ο παλιός μου δάσκαλος και φίλος μουσικολόγος Μάρκος Δραγούμης με κατεύθυνε σε μιά μαρτυρία που αναφέρεται στο βιβλίο του Κυριάκου Σιμόπουλου « Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα 1800 –1810 », του Ιταλού ζωγράφου Simone Pomard , ο οποίος περιηγήθηκε την Ελλάδα την περίοδο 1804 – 1806.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας λοιπόν, έχουμε την πρώτη αναφορά για εργαστήριο κατασκευής λύρας ! Γράφει ότι στη Δαύλεια ( 150 σπίτια ) είχε αναπτυχθεί βιοτεχνία μουσικών οργάνων. Κατασκεύαζαν λύρες με τρεις χορδές. Παρακολούθησε μάλιστα πως δούλευαν οι τεχνίτες και δίνει μια απλοϊκή περιγραφή : « Έπαιρναν το ξύλο, το έσκαβαν, του έδιναν σχήμα ωοειδές, στρογγυλό στο κάτω μέρος και με κοντή λαβή, μονοκόμματο, λίγο μικρότερο από βιολί. Πάνω στο κοίλωμα εφάρμοζαν και συγκολλούσαν μια σανιδούλα με τρύπες και ένα γεφυράκι χονδροειδές για τα κλειδιά και τις χορδές. Ο ήχος της λύρας ήταν οξύς , αλλά ένοιωθες ευχαρίστηση να τον ακούς κάτω από τον Παρνασσό ! ».
Νίκος Φρονιμόπουλος
Κυκλοφόρησε το νέο τεύχος (7ο) του ηλεκτρονικού περιοδικού «Η ΚΛΙΚΑ«. Το ούτως ή άλλως καλό περιοδικό, νομίζω ότι σε αυτό το τεύχος απογειώνεται. Δεν ξέρεις τι να πρωτοδιαβάσεις.
Σε ότι αφορά την οργανοποιία και τους οργανοποιούς, η ύλη της Κλίκας είναι παραπάνω από χορταστική. Δείτε:
1) Κατασκευή λαϊκής κιθάρας (Μέρος Β΄) του Γιάννη Τσουλόγιαννη
2) Τρόποι δόνησης και διαγράμματα Chladni. Γράφουν ο Νίκος Φρονιμόπουλος και ο Γιώργος Παντελιάς
3) Υγρασία και μουσικό όργανο. Γράφει ο Χρήστος Σπουρδαλάκης
4) Ούτι, παρελθόν, παρόν και μέλλον. Γράφει ο Γιώργος Αδαμίδης
5) Παρουσίαση του βιβλίου του κατασκευαστή λατέρνας Πάνου Ιωαννίδη «Λατέρνα -Η αρχόντισσα του δρόμου»
και ακόμα πολλά άρθρα γενικότερου ενδιαφέροντος, συνεντεύξεις (μεταξύ αυτών και μια μεγάλη συνέντευξη του Ross Daly για το μουσικό εργαστήριο «Λαβύρινθος»), ειδήσεις, και πολλά ακόμα.
Μπράβο στην συντακτική ομάδα της Κλίκας που αφιλοκερδώς και από τον προσωπικό τους χρόνο, εκδίδουν ένα τόσο σημαντικό περιοδικό. Μπράβο και στους συγγραφείς των άρθρων !!!!
Σε προηγούμενο άρθρο ανέφερα το ηλεκτρονικό περιοδικό TAR (που διευθύνει ο Νότης Μαυρουδής), ως ένα περιοδικό στο οποίο υπάρχουν συστηματικές αναφορές στους οργανοποιούς και στην οργανοποιία, με άρθρα συνεντεύξεις κτλ.
Οι νεώτεροι ίσως δεν γνωρίζουν ότι η ηλεκτρονική έκδοση του TAR, είναι απλώς η φυσική εξέλιξη του έντυπου περιοδικού TAR που κυκλοφόρησε στις αρχές της δεκαετίας του ΄80 (1982-1986) και τελικά έκλεισε μετά την έκδοση μόλις 13 τευχών, λόγω οικονομικών δυσκολιών. Από τις αρχές της έντυπης έκδοσης, υπήρχε συστηματική αναφορά στους οργανοποιούς.
Παρόλο ότι ήμουν ένας από τους αναγνώστες της έντυπης έκδοσης και διατηρώ στο αρχείο μου όλα τα τεύχη, είναι πάντοτε δύσκολο και μερικές φορές αδύνατο να ψάχνει κανείς σε πατάρια, αποθήκες και υπόγεια όπου συνήθως στοιβάζονται δεκάδες ή και εκατοντάδες περιοδικά και άλλα έντυπα για να εντοπίσει κάτι που θυμήθηκε ότι υπάρχει μέσα «σε κάποιο από αυτά». Είναι λοιπόν πολύ θετικό το ότι η διεύθυνση του TAR αποφάσισε και σκανάρισε όλα τα τεύχη της παλαιάς έντυπης έκδοσης και έτσι ο κάθε ενδιαφερόμενος παλαιός ή νέος αναγνώστης μπορεί πλέον να έχει άμεση πρόσβαση σε αυτά (http://www.tar.gr/content/content.php?category=131).
Ξεφυλλίζοντας τα περιεχόμενα και των 13 τευχών , εντόπισα τα παρακάτω άρθρα που νομίζω έχουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, για κάθε άνθρωπο που ασχολείται έστω και λίγο με την οργανοποιία και τους οργανοποιούς.
1) Έλληνες Κατασκευαστές, TAR Τεύχος Νο 6 (σελίδες 50 έως 54)
Περιέχει συνεντεύξεις με τους κατασκευαστές κιθάρας Γιώργο Θωμόπουλο, Παύλο Γύπα, Λάζαρο Καβάση, Απόστολο Κακριδώνη, Γιώργο Θεοχάρη. Όλοι τότε νεαροί κατασκευαστές, σήμερα φτασμένοι και κάποιοι καταξιωμένοι διεθνώς.
Σημείωση: Ο Λάζαρος Καβάσης που σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες πιθανώς δεν ζει πλέον, είναι ανεψιός και συνεχιστής για κάποιο διάστημα του εργαστηρίου των αδελφών Παναγή, που όπως γνωρίζουμε υπήρξαν σημαντικοί οργανοποιοί.
2) Συνέντευξη του οργανοποιού Νίκου Ιωάννου στον Νότη Μαυρουδή, TAR Τεύχος Νο 7 (Σελίδες 54,55)
Ο κατασκευαστής κλασικής κιθάρας Νίκος Ιωάννου, ζει και δουλεύει στο Γούστμπορο της Αμερικής και μεταξύ των άλλων υπήρξε δάσκαλος του Παύλου Γύπα, πολύ σημαντικού σήμερα κατασκευαστή κλασικής κιθάρας με διεθνή αναγνώριση.
3) Φτιάξτη μόνος σου. Σειρά άρθρων του οργανοποιού Γιώργου Θωμόπουλου για την τεχνική της κατασκευής κλασικής κιθάρας
TAR Τεύχος Νο 8 (σελίδες 20,21)
TAR Τεύχος Νο 9 (σελίδες 42 έως 45)
TAR Τεύχος Νο 10 (σελίδες 52 έως 56)
TAR Τεύχος Νο 11 (σελίδες 53 έως 56)
4) Σύντομη γνωριμία με τον οργανοποιό Άλκη Ευθυμιάδη (Συνέντευξη στο Νότη Μαυρουδή), TAR Τεύχος Νο 12 (σελίδες 34,35)
Καλή ανάγνωση!!
Έλληνες Οργανοποιοί 
Πρόσφατα σχόλια